Ali Kemal Bey; Türk yazar, gazeteci ve siyaset adamıdır. İkinci meşrutiyet ve mütareke dönemlerinde İttihat ve Terakki karşıtı görüşleri ile tanınmıştır. 31 Mart vakasının çıkışında da kışkırtıcı rol oynadığı düşünülen bir isimdir. Edinmiş olduğu görüşler ve düşünceler itibari ile ‘Batıdan’ etkilenmiş Osmanlı aydınlarından birisidir. İkinci Damat Ferit Paşa hükümeti döneminde kısa bir süre Dahiliye Nazırlığı yapmış ve bu esnada Millî Mücadele aleyhine sert tutumlar göstermiştir.
Mustafa Kemal 9. Ordu Müfettişliği görevi ile 16 Mayıs’ta İstanbul’dan yola çıkmış 19 Mayıs’ta Samsun’a varmıştı. Bu olaylar Ali Kemal’in Dahiliye Nazırlığı yani İçişleri Bakanı olduğu döneme denk gelmektedir. Mustafa Kemal’in Samsun’a gitmesindeki sebeplere bakacak olursak; Karadeniz’de çıkan olayları incelemek, halka silah dağıtan kurumları kapatmak, halkın silahlarını toplamak ve bununla ilgili bir rapor yayınlamaktı. Mustafa Kemal bunları yayınlayıp İstanbul’a gönderip görevine geri dönecekti fakat Samsun’daki görevini bitirmesine rağmen geri dönmedi, Havzaya geldi ve Havza Genelgesi’ni yayınladı. Mitinglerle halkın milli ve manevi duygularını galeyana getirerek işgallere karşı tepki oluşmasına neden oldu. Bu arada da Dahiliye Nezareti, İngilizlerin istediği üzerine Mustafa Kemal’in görevden alınmasını talep ettiler. Çünkü Mustafa Kemal’in görev ve yetkilerini aştığı düşüncesi vardı. Bu süreç içerisinde Mustafa Kemal’in Genelge yayınlama gibi bir yetkisi yoktu. Bundan dolayı Mustafa Kemal’in, Ali Kemal ile ilgili problemleri biraz burada ön plana çıkmaya başlamıştır. Asıl büyük problem ise Ali Kemal’in, Mustafa Kemal’in görevden alındığını bir İçişleri Bakanı bildirisi olarak yayınlamasıyla başlamıştır. Yayınlanmış olan bu genelgede Ali Kemal Bey, Mustafa Kemal’in görevden alındığını, artık hiçbir resmi vazifesinin olmadığını, bundan dolayı da kendisiyle olan irtibatın kesilmesini ve tutuklanarak İstanbul’a gönderilmesini talep ederek 23 Haziran 1919’da valilere gizli bir tamimde bulunmuştur. Bu kısım Nutuk’ta şu şekilde geçmektedir.
ALİ KEMAL BEY’İN TAMİMİ; Ali Kemal Bey, benim azledildiğim ve hiçbir resmi muameleye girişmemek ve hiçbir talebimi yerine getirmemek hususunda şifre ile tamim yapmıştır;
Mustafa Kemal Amasya’da bulunduğu zaman Dahiliye Nezareti’nde bulunan Ali Kemal Bey, Mustafa Kemal Paşa’nın büyük bir asker olmakla beraber zamanın siyasetine ayak uydurmadığını, İngiliz Mümessil-i fevkaladesinin de ısrarı ile azledildiğini ve İstanbul celbinin ise Harbiye nezaretine ait bir vazife olduğunu bildirmektedir. Bu önemli günlerde Osmanlıya düşen görev; barış konferansında geleceğimiz belirlenirken ve beş yıldır yaptığımız deliliklerin hesabı görülürken, aklımızı başımıza devşirmek, akıllıca davranışları benimsemek, uygar dünyanın gözünde bu ülkeyi bir daha lekelemek değil midir?
Ali Kemal Bey, 23 Haziran tarihinde bu tamimi ile düşmanlara ve padişaha mühim bir vazife yaptıktan sonra 26 Haziran 1919’da hükümetten çekilmiştir. İhtilal ateşinin derhal ve mahallinde bastırılması imhası maksadıyla tedbirler almak kendi görevi iken, padişahın yakın ilgisini çekemeyen bazı arkadaşlarının, yersiz sebeplerle ihtilalin genişlemesine yol açtıktan sonra resmi memuriyetten çekilmekle beraber, özel olarak hizmet ve sadakat arz edeceğini ilave ediyor ve sözlü olarak da düşmanlarımın saldırısından ben kulunuzu muhafaza buyurunuz istirhamında bulunarak hükümetten çekilmiştir.
Tekrardan Ali Kemal Bey’in tamimine gelecek olursak Ali Kemal bu tamimini gerçekleştirebilmek için Elazığ Valisi Ali Galip Bey’i görevlendirmişti. Ali Galip Bey’in bu konuda Mustafa Kemal ile birkaç kez görüşme talepleri olmuştur. Ali Galip bu konuda bölgede bulunan Kürt aşiretleri, askerleri kışkırtarak Mustafa Kemal’in yakalanması ve gönderilmesi talebinde bulunarak aleyhinde propaganda ve faaliyetlere başlamıştı. Ali Galip Bey Sivas sokaklarında Mustafa Kemal’in ‘hain, asi, zararlı bir adam’ olduğuna dair duvarlara yaftalar yapıştırmıştır. Ali Galip Bey bir gün Sivas’ta vali bulunan Reşit Paşa’ya giderek Dahiliye Nezareti’nin emrinden bahsettikten sonra, Mustafa Kemal’in Sivas’a gittiği takdirde hakkında tatbik edeceği muameleyi ve Reşit Paşa’ya ne yapabileceğini sormuş; Reşit Paşa ise ‘Ben senin yerinde olsam, onu tutuklarım sen de öyle yapmalısın demiştir.
Ardından Mustafa Kemal bu hareketleri önlemek için Sivas’a doğru yola çıkmıştır ve Sivas’a öyle bir zamanda gitmiştir ki onu tutuklamaya cesaret edememişlerdir. Çünkü Sivas’a hiçbir malumat verilmemesi konusunda temin edecek tedbirler almıştı. Konumuzu bir daha Ali Galip Bey ve Reşit Paşa’nın hararetli münakaşa sahnesine çevirelim; Reşit Paşa’nın eline Mustafa Kemal’in Tokat’tan çekilen telgrafını verirler. Reşit Paşa eline verilen telgrafı hemen Ali Galip Bey’e uzatır: ‘İşte kendisi geliyor buyurun tutuklayın der,’ Ali Galip de bunun üzerine ben tutuklarım dedimse, kendi vilayetim dahilinde olursa tutuklarım demek istedim deyince, haydi öyleyse karşılamaya gidelim diyerek münakaşaya son verirler. Mustafa Kemal Sivas’a geldiğinde tören düzenindeki askerleri selamlayarak Kolordu Komutanlığına giderek Ali Galip ve diğer fesatçıları getirir. Ali Galip daha sonra gece yalnız Mustafa Kemal’in yanına gelerek; maksadının Mustafa Kemal yolunda hizmet etmek olduğunu kanıtlamaya çalışmıştır.
Buradaki bütün olay kısaca şudur; Ali Kemal Bey İngilizlerin talebi üzerine Mustafa Kemal’in görevden alınmasını sağlamaya çalışmıştır. Kendisi zaten İngiliz Muhipler Cemiyeti kurucuları arasında yer almıştır. Olgu ise bundan sonra Millî Mücadele düşmanlığını ortaya çıkarmasıdır. Ali Kemal Bey’in bütün düşüncesi Millî Mücadele döneminde başlayan bu hareketlerin bir isyan hareketi olduğunu göstermek istemesiyle başlamıştır. ‘Anadolu’da başlayan hareket bir isyan hareketidir, dolayısıyla kısa sürede engellenmelidir.’ Bu olguyu gerçekleştirmeye çalışmış ve azılı bir muhalif haline gelmiştir. Ne zaman Büyük Taarruz kazanılmış o zaman pişmanlığını ön plana koymuştur. Ama tabii ki de pişmanlığı değerlendirilmemiştir. Çünkü Mustafa Kemal’in yazmış olduğu yazılardan birinde yakalanarak örf-i idareye yani askeri bir mahkemeye çıkarılması talep edilmiştir;
Vatanı müdafaasız bırakmak için emir veren ve ordunun sırlarını, şifrelerini çalmak için fiilini tertibat almak suretiyle ifşa eden ve Kanuni Esasi hükümlerince dokunulmazlığı bulunan milletin özel haberleşmesine mâni olan eski nazırlardan Ali Kemal Bey’in Millet Meclisi açıldığında Divan-ı Ali’ye verilmek üzere hiçbir tarafa firarına meydan verilmemesine derhal tutuklanarak ilgili mahkemeye verilmesini kanunun dokunulmazlığı ve kutsiyeti namına talep ederiz demiştir.
Ali Kemal Bey’in Millî Mücadele ile olan bağlantısı Amasya Genelgesi, Erzurum’a gidiş Sivas ile ilgili altı aylık bir dönemdir. Bu süreçte de Ali Kemal Bey zaten istifa etmiştir. Millî Mücadele bittikten sonra Teşkilat-ı Mahsusa üyelerinden birkaçı Ali Kemal’i Tokatlayan denilen bir otelde yakalayıp İstanbul’dan Ankara’ya götüreceklerini bildirip ardından İzmit’e götürülüp Genç Subaylar tarafından linç edilmiştir. Bu dönemler daha Lozan’a gitmediğimiz yani Lozan görüşmelerinin başlayacağı döneme denk gelmektedir. Hatta Lozan Konferansına giderken trenle İzmit’ten geçecek olan, İsmet Paşa Ali Kemal’in cesedini görsün diye cesedi istasyonda bir sehpaya asılmıştır, İsmet İnönü bu durumda sinirlenince apar topar kaldırılmıştır. Falih Rıfkı Atay’a göre Mustafa Kemal, Ali Kemal’in öldürülüş şeklinden tiksinerek bahsedermiş. Aynı zamanda Ali Kemal’in torunu Stanley Johnson’un oğlu Boris Johnson, bugün Birleşik Krallık Başbakanlığını yapan isimdir.
1 Gazi Mustafa Kemal, Nutuk, Kaynak Yayınları, 2015, s.53
2 Gazi Mustafa Kemal, Nutuk, Kaynak Yayınları, 2015, s.55 (Cümlenin tamamı alınmamıştır.)
3 Gazi Mustafa Kemal, Nutuk, Kaynak Yayınları, 2015, s.56-57
4 Gazi Mustafa Kemal, Nutuk, Kaynak Yayınları, 2015, s.164-169 (Cümlenin tamamı alınmamıştır.)
