1 Şubat 2021 tarihinde Myanmar’da gerçekleşen darbe ile Tatmadaw, yani Myanmar Ordu 8 Kasım 2020’de ezici çoğunlukla seçimleri kazanan Aung San Suu Kyi’nin başında bulunduğu Demokrasi İçin Birlik Partisi (NPL) sivil hükümetinden yönetimi devraldı. Gerçekleştirilen darbenin sebebinin ordunun 2008 Anayasası ile elinde bulundurduğu ayrıcalıkları kaybetmeye duyduğu endişe haricinde; bunun Amerika ve Çin arasındaki bir çekişmeden kaynaklı olduğu savunan görüşler de mevcuttur. Bu çalışmada Myanmar Birliği Cumhuriyeti’nde geçtiğimiz ay yaşanan darbenin nasıl bir siyasal altyapı sebebiyle yaşandığının, darbenin yaşanmasındaki sebebin veya sebeplerin neler olduğunu ve Myanmar halkının darbeye karşı olan yaklaşımı ele alınacaktır.
Ülkenin tarihsel gelişimine bakmak gerekirse Myanmar, bir diğer adıyla Burma, konum olarak Güneydoğu Asya’da bulunmaktadır. Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı’nın verilerine göre kalkınma oranı bakımından en düşük ülkeler arasında 29. Sıradadır (Encyclopædia Britannica). Ülke 1948 yılında bağımsızlığını kazanmasından bu yana 1966 ve 2011 yılları arasında Askeri Yönetim tarafından yönetilmekteydi (Encyclopædia Britannica). Ancak uyguladığı baskı sebebiyle askeri yönetime karşı Avrupa Birliği ve Amerika Birleşik Devletleri tarafından 90’lı yıllarda çeşitli yaptırımlarda bulunulmuştur (Encyclopædia Britannica). 2001 yılında 200 civarı siyasi tutuklunun tahliye edilmesi ve sonraki yıllarda General Khin Nyunt’un başbakan olarak atanması gibi ordu yönetimi tarafından çeşitli “demokratikleşme atılımlarında” bulunulmuştur (Encyclopædia Britannica).
Günümüzde halen geçerlilikte olan 2008 Anayasası’ndan biraz bahsedilmesi gerekirse, ordunun hükümette öncü bir role sahip olmasını öngören bir yapıdadır. Bu anayasaya göre yasama ile görevli Milliyetler Meclisi ve Temsilciler Meclisi (Encyclopædia Britannica) isimli iki adet meclis olacağı ve bu meclislerin her birinin üyelerinin en az 4’te 1’inin ordu tarafından atanması gerektiği belirtilmiştir (Encyclopædia Britannica). Ayrıca ordunun meclisin en az çeyreğini oluşturması mecliste alınacak kararlarda etkilerinin olmasına olanak sağlamaktadır (Human Rights Watch, 2008). 2008 Anayasası yürürlüğe 2010 yılında girmiştir (Encyclopædia Britannica).
2011 yılında General U Thein Sein’in liderliğinde kurulan sivil hükümet ile askeri rejimin yerini kısmen demokrasiye bırakmıştır. Ancak hükümetin önemli bir kısmının asker kökenli olma durumu ve 2008 Anayasası’nın devlet üzerindeki yetkisi halen devam etmektedir (T.C. Dışişleri Bakanlığı).
2015 yılında ülkede gerçekleştirilen parlamento seçimlerinde Aung San Suu Kyi’nin liderliğindeki Ulusal Demokrasi Birliği (NLD) iktidara geldi. Ancak Aung San Suu Kyi’nin eşi ve çocukları Birleşik Krallık vatandaşı olması, Myanmar Anayasası Adde 59(f)’a göre yurtdışıyla eşinin veya çocuğunun Myanmar haricinde herhangi bir vatandaşlığının bulunması sebebiyle cumhurbaşkanı olmasını engellemekteydi (Myanmar Anayasası. Madde 59 para. f)(T.C. Dışişleri Bakanlığı). Aung San Suu Kyi cumhurbaşkanı olamaması sebebiyle başbakanlık makamına tekabül eden devlet danışmanı ilan edildi (T.C. Dışişleri Bakanlığı).
2016 yılına gelindiğinde Arakan bölgesinde Rohingyalılar olarak bilinen Müslüman azınlık ile Myanmar güvenlikleri arasında bir çatışma yaşandı. Rohingya kökenli bir terör grubunun Myanmar güvenlik güçlerine saldırmasıyla iki grup karşı karşıya geldi. Myanmar güvenlik güçlerinin bölgeye müdahalesi sonucunda bölgeden ayrılan büyük bir nüfus ve bu nüfusun yarattığı bir mülteci sorunu meydana geldi (Caspian Report, 2017). Bölgede Myanmar savunma kuvvetleri tarafından işlenmiş olan insanlık suçlarıyla ilgili bölgeye giden Birleşmiş Milletler Araştırmacıları tarafından doğrulandı ancak Devlet Danışmanı Aung San Suu Kyi’nin Birleşmiş Milletler raporunu reddetmiş ve hükümet başka bir inceleme grubunun Myanmar’a girişine izin vermemiştir (Caspian Report, 2017). Ancak 2008 Anayasası’na göre ordu bütçesi ve İçişleri, Savunma ve Sınır İşleri Bakanlıkları ordu mensubu üyelerden oluşma zorunluluğu taşımaktadır(Caspian Report, 2017) (Drury, 2021).
Bahsedilen ordunun yetkilerinin devleti kontrol eder durumda olması konusunda 2020 yılının Mart ayına gelindiğinde NLD; 2008 anayasasına reform yapma amacıyla ordunun belirlediği sandalye sayısını ve acil durum yetkilerini de kısıtlayacak bir takım yenilikler getirmek amacıyla anayasa değişimi için anayasa değişiklikleri başlattı. Ancak mecliste halen %25’lik bir ordu çoğunluğu bulunması ordunun yetkilerini kısıtlamakta olan bu kararların meclis tarafından reddedilmesini de beraberinde getirdi (Encyclopædia Britannica).
8 Kasım 2020’de yapılan parlamento seçimlerinde NLD, ordu destekli olan Birlik İçin Dayanışma ve Kalkınma Partisi (USDP)’ne karşı ezici bir farkla kazandı. Arakan’daki Müslüman azınlığa saldırılar neticesinde 2018 yılında Uluslararası Af Örgütü’nün 2009 yılında kendisine verdikleri Vicdan Elçisi unvanını geri çekmesi (BBC News, 2018) gibi sebeplerden dolayı prestiji olumsuz etkilenmesine rağmen, Aung San Suu Kyi ve NLD oyların %83’ünü almışlardır (Reuters, 2021). Oylamalardaki sonuçlara karşı USDP seçimlere hile karıştığını beyan ederek Seçim Komisyonu’na başvurmuştur (Drury, 2021). Seçim Komisyonu bu iddia için yeterli kanıt bulunmadığını söyleyerek ve hem uluslararası hem de yerel seçim gözlemlerine dayanarak USDP’nin seçimlerin yenilenmesi talebini reddetmiştir (Encyclopædia Britannica). Bu duruma karşı ordu, parlamentonun açılmasının ertelenmesine yönelik bir talepte bulundu ancak hükümet ordunun bu önerisini reddetti (Encyclopædia Britannica).
Myanmar Genelkurmay Başkanı Min Aung Hlaing, 27 Ocak 2021 tarihinde, kanunların düzgün uygulanmaması durumunda Anayasa’nın feshedilebileceğini bildirmiştir (Sputnik, 2021). Her ne kadar bu açıklama üstü kapalı bir darbe tehdidi olarak görülebilme ihtimaline sahip olsa da 30 Ocak’ta yaptığı açıklamada kendisi bu açıklamalarının darbe tehdidi olmadığını savunmuştur (Sputnik, 2021).
Ancak parlamentonun planlanan açılış tarihi 1 Şubat 2021’de Tatmadaw, Sivil Hükümete karşı bir darbe girişiminde bulundu. Bu darbe girişiminde başarılı olundu ve Aung San Suu Kyi, Cumhurbaşkanı Win Myint ve diğer önde gelen NLD üyeleri tutuklandılar (Encyclopædia Britannica). Bu şekilde 2011 yılından itibaren Myanmar’da süregelen sivil yönetim son bulmuş oldu (Encyclopædia Britannica).
Tatmadaw, yapılan darbeden sonra 2 Şubat tarihinde 9/2021 bildirisini yayınlamakla beraber 2008 Anayasası’nın 419. Maddesine binaen mevcut hükümetin yerine Devlet İdare Konseyini kurmuştur (Myanmar Times, 2021). Bunun yanı sıra, Aung San Suu Kyi gibi siyasetçilerin gözaltına alınmalarının sebebinin seçim hilesine karışmaları sebebiyle olduğu ve Myanmar’da 1 yıllık olağanüstü hal ilan ettiklerini duyurdular (Sputnik, 2021).
Myanmar’daki darbe hakkındaki bazı görüşler ise Çin Halk Cumhuriyeti ve Amerika’nın bölgedeki çıkar çatışmaları kaynaklı olduğu konusundadır (İncekaya, 2021). Bu görüşle ABD’nin Myanmar’daki sivil rejimi desteklemesinin Çin’e karşı duruşundan kaynaklandığı hakkındadır (İncekaya, 2021).
Verilere göre Çin’in toplam ham petrol ithalatının %82’si ve doğalgaz ithalatının %30’u Melaka Boğazı’ndan geçilerek yapılmaktadır (Caspian Report, 2017). Çin’in Yunnan bölgesinden Myanmar’ın Arakan Bölgesi’ne doğru, Bengal Körfezi’nde denizle kavuşacak olan ve yapımı süren Sino-Myanmar Boru Hattı Çin’in deniz ticaretinde Melaka Boğazı’na olan bağımlılığını azaltacaktır (Caspian Report, 2017).
Myanmar Ordusu darbenin gerçekleştirildiği sırada başkent Nay Pyi Taw’da ve ülkenin en kalabalık şehri ayrıca ticaret merkezi olan Yangon’da internet ve telefon bağlantıları kesilmişti. Aung San Suu Kyi ve diğer NLD üyeleri tutuklandıktan sonra da devlet televizyonlarında yayınları durdurulmuştur (Reuters, 2021).
Darbeye karşı Aung San Suu Kyi öngörüde bulunup önceden yazılmış bir Facebook gönderisi ile halkı askeri yönetimine karşı mücadeleye davet ederek sivil yönetimin lağvedilmesine karşı bir hareketlenme yaratmaya çalışmıştır (Reuters, 2021).
Ordunun kontrolü eline almasından sonra birçok Myanmarlı sokaklara çıkıp, orduya karşı Aung San Suu Kyi ve diğer siyasilerin serbest bırakılması gibi taleplerini protesto gösterileri ile yansıtmaya başladılar. Bu protestolarda geçtiğimiz günlerde 50’ye yakın protestocunun polisin orantısız güç kullanması sebebiyle öldüğü belirtiliyor (The Diplomat, 2021).
Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri António Guterres, Myanmar’da yaşanan darbe için “bu durumu kınadığını belirtirken; ordunun da vatandaşların tercihlerine saygı duyması, güvenlik güçlerinin ise keyfi tutuklamalar ve orantısız güç ile müdahalenin kabul edilemez olduğu” (UN News, 2021) ile ilgili bir açıklamada bulunmuştur (UN News, 2021). Birleşik Krallık ve Kanada, Myanmar’daki darbe yönetimine karşı, Myanmarlı askeri yöneticilerin seyahat izinlerini iptal etmek gibi yaptırımlarda bulunduklarını bildirmişlerdir. Aynı şekilde ABD’nin de koyduğu belli ticaret kısıtlamaları ile uluslararası alanda ülkedeki Askeri cuntaya ve vatandaşlara yönelik orantısız güç kullanımına karşın tepkilerde bulunuluyor (Kimball & Nunley, 2021) (Aljazeera, 2021).
Sonuç olarak Myanmar’da sivil yönetime karşı gerçekleşen darbenin sebebi, var olan sistem üzerindeki yetkisini kaybetmek istemeyen bir grubun yetkiyi elinde tutmak adına yaptıkları hamleler dışında; iki büyük gücün kendi çıkarlarını korumak için uyguladıkları politikalar olabileceği üzere uzman görüşleri mevcuttur (İncekaya, 2021).
Alkın Arıkan tarafından The FEAS Journal için hazırlanmıştır.
Bibliography
Aljazeera. (2021, February 18). UK and Canada impose sanctions on Myanmar generals after coup. Aljazeera: https://www.aljazeera.com/news/2021/2/18/uk-and-canada-impose-sanctions-on-myanmar-generals-after-coup adresinden alınmıştır
BBC News. (2018, November 12). Uluslararası Af Örgütü, Myanmar lideri Aung San Suu Kyi’nin Vicdan Elçisi Ödülü’nü geri çekti. BBC News Türkçe: https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-46188042 adresinden alınmıştır
Drury, F. (2021, February 1). Myanmar’da darbe: Ordu neden yönetime el koydu, bundan sonra ne olacak? BBC News: https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-55887736 adresinden alınmıştır
Caspian Report. (2017 ,September 22). Rohingya crisis in Myanmar. YouTube. https://youtu.be/sSxsPHIJQbo adresinden alınmıştır
Myanmar Anayasası. Madde 59, para. f
https://www.constituteproject.org/constitution/Myanmar_2008.pdf?lang=en
Encyclopædia Britannica. (tarih yok). Myanmar since 1988. Britannica: https://www.britannica.com/place/Myanmar/Myanmar-since-1988 adresinden alınmıştır
Encyclopædia Britannica. (tarih yok). Myanmar Since Independence. Britannica: https://www.britannica.com/place/Myanmar/Since-independence adresinden alınmıştır
Human Rights Watch. (2008, 4 30). Vote to Nowhere, The May 2008 Constitutional Referendum in Burma. https://www.hrw.org/report/2008/04/30/vote-nowhere/may-2008-constitutional-referendum-burma adresinden alınmıştır
İncekaya, G. (2021, February 2). Uzmanlara göre ABD-Çin rekabeti Myanmar’daki darbeyi tetikledi. Anadolu Ajansı: https://www.aa.com.tr/tr/dunya/uzmanlara-gore-abd-cin-rekabeti-myanmardaki-darbeyi-tetikledi-/2130854# adresinden alınmıştır
Kimball, S., & Nunley, C. (2021, March 4). U.S. imposes trade sanctions on Myanmar, calls on China to help end coup as violence escalates. CNBC: https://www.cnbc.com/2021/03/04/us-imposes-more-sanctions-on-myanmar-calls-on-china-to-help-end-coup.html adresinden alınmıştır
Myanmar Times. (2021, February 2). Myanmar military announces new State Administrative Council. Myanmar Times: https://www.mmtimes.com/news/myanmar-military-announces-new-state-administrative-council.html?__cf_chl_jschl_tk__=1b29b655eef81369e9796255eaba5383c2f39765-1615297903-0-AQEZBCylEUXhBFzuZZxPH4l1M6Orb_Vo-m6afwJGxxY0ip7HI97QswrZI8fwjyjCIFc8uwmSM848OYsP15E0ygj adresinden alınmıştır
Reuters. (2021, February 1). Myanmar military seizes power, detains elected leader Aung San Suu Kyi. Reuters: https://www.reuters.com/article/myanmar-politics-int-idUSKBN2A11W6 adresinden alınmıştır
Sputnik. (2021, February 1). Myanmar’da darbe: Ülke lideri Suu Çii gözaltında, 1 yıllık olağanüstü hal ilan edildi. Sputnik: https://tr.sputniknews.com/asya/202102011043701047-myanmar-ulke-lider-gozalti-olaganustu-hal-myanmar-ordu/ adresinden alınmıştır
T.C. Dışişleri Bakanlığı. (tarih yok). Myanmar’ın Siyasi Görünümü. T.C. Dışişleri Bakanlığı: http://www.mfa.gov.tr/myanmar-siyasi-gorunumu.tr.mfa adresinden alınmıştır
The Diplomat. (2021, March 9). Myanmar’s Protests Continue, Despite Growing Violence From Security Forces. The Diplomat: https://thediplomat.com/2021/03/myanmars-protests-continue-despite-growing-violence-from-security-forces/ adresinden alınmıştır
UN News. (2021, February 28). Myanmar: UN condemns escalating violence in deadliest day of protests so far. UN News: https://news.un.org/en/story/2021/02/1085972 adresinden alınmıştır
UNCTAD. (tarih yok). UN list for least developed countries. https://unctad.org/topic/least-developed-countries/list adresinden alınmıştır
.
