Çin Halk Cumhuriyeti Devlet Başkanı Xi Jinping, Eylül 2013’teki Kazakistan ziyaretinde modern bir kara İpek Yolu kurulması önerisinde bulundu. Yine aynı yıl Ekim ayında Endonezya ziyaretlerinde Xi Jinping, ortaklaşa bir deniz ipek yolu projesi kurma önerisinde bulundu. Bu projeler 21. Yüzyıl Deniz İpek Yolu ve İpek Yolu Ekonomik Kuşağı olarak adlandırılmaktadır (The State Council The People’s Republic of China) (Jinchen, 2016). Bu çalışmada Çin’in bu projesi incelemekle beraber, projenin Çin ve diğer ülkeler üzerindeki beklentileri incelenecektir.
Xi Jingping’in Güneydoğu ve Orta Asya’daki konuşmalarının haricinde yine 2013 yılında Çin Başbakanı Li Keqiang, Çin-ASEAN EXPO sırasında projesinde ASEAN’a yönelik Deniz İpek Yolu Projesi inşasından ve bu proje için hinterland altyapısının oluşturulması için sevkiyat yapılması gerektiğinden bahsetmiştir (The State Council The People’s Republic of China). Daha önce 21. Yüzyıl Deniz İpek Yolu ve İpek Yolu Ekonomik Kuşağı olarak bahsedilen projeleri bir arada Bir Kuşak Bir Yol (OBOR) veya Kuşak Yol Girişimi (BRI) olarak da adlandırılmaktadırlar (Cai, 2017). 2015 yılında Çin Halk Cumhuriyeti Danıştay’ı tarafından BRI için bir eylem planı hazırlanmasına izin verilmiştir (Jinchen, 2016). BRI’nin 60’dan fazla ülkeyi kapsadığı düşünülür. Çin, BRI’yi tüm ülkelerin katılabileceği açık bir organizasyon olarak sunmuştur, ancak katılımcı ülkelerin resmi bir listesi henüz mevcut değildir (The World Bank, 2018).
BRI Projesi’nin karayolu kısmını oluşturan İpek Yolu Ekonomik Kuşağı’nda 6 adet ekonomik koridor bulunmaktadır, güzergâhları olan koridorlar şu şekildedir: Yeni Avrasya Ekonomik Koridoru (NELBEC), Çin –Moğolistan – Rusya Ekonomik Koridoru (CMREC), Çin – Orta Asya – Batı Asya Ekonomik Koridoru (CWAEC), Çin – Hindiçin Yarımadası Ekonomik Koridoru (CICPEC), Bangladeş – Çin – Hindistan – Myanmar Ekonomik Koridoru (BCIMEC) ve Çin – Pakistan Ekonomik Koridoru (CPEC) olarak tasarlanmıştır (Belt and Road Initiative).
- Yeni Avrasya Ekonomik Koridoru, Çin’den kalkan bir trenin sırasıyla Kazakistan, Rusya ve Belarus yoluyla Avrupa’ya ulaşmasını sağlayan koridordur (Çin Bilgisi, 2020).
- Çin – Moğolistan – Rusya Ekonomik Koridoru, adından da anlaşılabileceği üzere Çin, Moğolistan ve Rusya üzerinden geçmektedir ve bu ülkeler arasındaki ticareti geliştirmeyi hedeflemektedir (Çin Bilgisi, 2020).
- Çin – Orta Asya – Batı Asya Ekonomik Koridoru ise Xinjiang bölgesini Orta Asya, İran ve Türkiye üzerinden Akdeniz’e bağlamaktadır (Çin Bilgisi, 2020).
- Çin – Çinhindi Yarımadası Ekonomik Koridoru projesi, Çin ve ASEAN ülkeleri arasında oluşturulmuş koridordur (Çin Bilgisi, 2020).
- Çin – Pakistan Ekonomik Koridoru, Çin’in Xinjiang Bölgesi’nin güneyindeki Kaşgar kenti ile Pakistan’ın Gwadar limanını birbirine bağlayan ekonomik koridordur. Bu proje sayesinde Gwadar daha önceden küçük bir balıkçı kenti iken dünyanın en büyük limanlarından birine sahip olmakla beraber yıllık 60 milyar dolarlık ticaret hacmine ulaşabilmektedir (Çin Bilgisi, 2020).
- Bangladeş – Çin – Hindistan – Myanmar Ekonomik Koridoru Çin’in Bengal Körfezi ile bağlantısını sağlama amacıyla kurulmuştur. Hindistan’ın projeye karşı çıkmasından dolayı bu projede şu ana kadar bir ilerleme söz konusu olmamıştır (Çin Bilgisi, 2020).
Projenin suyolu kısmı olan 21. Yüzyıl Deniz İpek Yolu’nun güzergâhı; Çin’in Quanzhou şehrinden başlayıp, Güneydoğu Asya’dan Güney Asya, Doğu Afrika, oradan Akdeniz’in kuzeyine, oradan da Avrupa’ya, Venedik’e uzanan bir deniz yolunu kapsamaktadır (Çin Bilgisi, 2020). 21. Yüzyıl Deniz İpek Yolu’na ek olarak 2018 yılında Çin Danıştay Bilgi Ofisi’nin yayınladığı Çin’in Arktika Politikası isimli kitapçık Çin’in BRI’ya ek olarak bir Kutup koridoru açabileceğine dair “kanıt” niteliğindedir (Belt and Road Initiative). Çin, 2014 yılında BRI Projesini finanse edebilmek adına 40 milyar dolarlık İpek Yolu Fonu’nu kurmuştur (Jinchen, 2016). Ayrıca BRI Projesi’nin masrafının 4-8 trilyon dolar arası olduğu belirtilmiştir (Vox, 2018). Peki, Çin’in bu proje için bu kadar para harcamasının sebebi nedir?
Çin’in BRI gibi bir proje girişiminde bulunmasının sebeplerinden biri ülkenin su yollarına olan bağımlılığıdır (Caspian Report, 2018). Verilere göre Çin’in ticaretinin %90’ı deniz üzerinden gerçekleşmektedir ve ticaretinin gerçekleştirdiği yakın denizlerde güçlü bir Amerikan varlığı mevcuttur (Caspian Report, 2018). Çin ham petrol ticaretinin %80’ini Malakka Boğazı güzergahı üzerinden yapmaktadır (Anwar, 2019). Çin’in BRI için Pakistan’da oluşturduğu koridor veya Sri Lanka’daki limanı gibi yeni yollar, ülkenin Malakka Boğazı gibi yerlerdeki ticaret trafiğini azaltma fırsatı tanımaktadır (Anwar, 2019) (Caspian Report, 2018).
Çin’in BRI Projesi girişiminin bir diğer sebebi ise ülkenin farklı yerlerindeki gelir gider dengesizliğidir (Caspian Report, 2018). Özellikle ülkenin iç bölgelerinin ülke ekonomisine katkısının kıyı bölgelere kıyasla düşük oluşu ülkede uzun süreli istikrar yakalanması önünde engel oluşturmaktadır (Caspian Report, 2018). Kunming, Kaşgar, Urumçi gibi kentlerin Ekonomik Koridorlar bağlantısıyla bölgelerinin gelir düzeyinin artması planlanmıştır.
BRI Projesinin Asya, Avrupa ve Afrika’daki bağlantılarını arttırmak adına havalimanları, demiryolları, petrol ve gaz boruları gibi altyapı çalışmaları yapılmıştır ve yapılmaya devam etmektedir (Damuri, Y., Perkasa, Atje, & Hirawan, 2019). Cakarta – Bandung arası Hızlı Tren Projesi buna örnek olarak verilebilir (Cai, 2017).
Çin’in BRI Projesi’nden çıkarlarının arasında Borç-Tuzağı Diplomasisi denilen politika yer almaktadır, bu politika kapsamında Çin, kendisine borçlanan ülkelerin maden, liman gibi kurumlarını haczetme imkânı elde etmektedir (Caspian Report, 2018). Sri Lanka’nın proje masrafını kaldıramayıp liman işletmesini 99 yıllığına Çin’e devretmesini bu duruma örnektir (The Guardian). Sadece Sri Lanka da olmamakla beraber Tacikistan, Kırgızistan, Laos, Maldivler ve Karadağ gibi devletlerin de dış borçlarının yarısından fazlasını Çin’e karşı olan borçları oluşturmaktadır (The Guardian).
Hindistan, Çin’in Pakistan ile olan Çin-Pakistan Ekonomik Koridoru ortaklığını Keşmir Bölgesi Problemi yüzünden fiili bir tehdit olarak değerlendirmektedir (Caspian Report, 2018). BRI Projesi’nin Orta Asya’daki aktifliği sebebiyle Rusya’nın da Çin’e karşı olan tavrı temkinlidir. Bu durumu yaratan sebep, Rusya’nın Orta Asya’yı bölgedeki nüfuzu sebebiyle önemsemesi ve Çin’in bölgedeki ekonomi harici bir aktivitesini ulusal güvenliklerine karşı bir tehdit olarak algılayabilecek olmalarıdır (Caspian Report, 2018). BRI Projesi’ne Batılı devletler de temkinli yaklaşmaktadırlar. Bu durumun kaynağı, Çin’in yabancı yatırımcılara karşı koydukları kısıtlamaları kaldırmaya sıcak yaklaşmamasının olabileceği düşünülüyor (DW.COM, 2017).
Borç-Tuzağı diplomasisi haricinde ithalat ve ihracat oranlarındaki dengesizliğin artmasından tedirgin olan, projeye dahil devletler de bulunmaktadır. Türkiye Çin ile ihracat ithalat oranı konusunda dengeye sahip olmayan bu devletlerden biridir (DW.COM, 2017). Amerika’nın BRI Projesine karşı tavrı ise projenin Çin’e tanıdığı imkânlar ve dünya ekonomisinin Asya’ya kayma olasılığından dolayı olumsuzdur (Vox, 2018). ABD Başkanı Joe Biden proje ile ilgili Çin’in karbon emisyonu en yüksek ülke olmakla beraber fosil yakıt tüketimini finanse ettiğini belirtmiştir (Swaminathan, 2020)
Sonuç olarak, Çin’in Kuşak Yol Girişimi, uzun vadede Çin için yeni ticaret yolları açmakta ve iç bölgelerde kalmış şehirlere uluslararası ticarete katılma imkânı vermekte; Gwadar kentine olan koridor ile Malakka Boğazı’na olan bağımlılığının azalmasını da sağlamaktadır. Ayrıca yapılan borçlanmalar ile ülkelere karşı Borç-Tuzağı Diplomasisi uygulama şansı tanıdığından Kuşak Yolu Girişimi’nin Çin’e hem siyasi hem ekonomik katkıda bulunacağı söylenilebilir.
Alkın Arıkan tarafından The FEAS Journal adına hazırlanmıştır.
Kaynakça
Anwar, A. (2019, November 1). Belt and Road Initiative: What’s in it for China? East-West Center.
Belt and Road Initiative. (tarih yok). Belt and Road Initiative. https://www.beltroad-initiative.com/belt-and-road/ adresinden alınmıştır
Cai, P. (2017, March 1). Understanding China’s Belt and Road Initiative. Lowy Institute for International Policy, 2-26.
Caspian Report. (2018, April 11). China’s Belt and Road initiative. YouTube: https://youtu.be/mOmEFOaWjI8 adresinden alınmıştır
Çin Bilgisi. (2020, July 1). Bir Kuşak Bir Yol: Üç Kıtayı Birbirine Bağlayan Proje. Çin Bilgisi: https://www.cinbilgisi.com/bir-kusak-bir-yol/ adresinden alınmıştır
Damuri, Y., Perkasa, V., Atje, R., & Hirawan, F. (2019, Jan 1 ). PERCEPTIONS AND READINESS OF INDONESIA TOWARDS THE BELT AND ROAD INITIATIVE: UNDERSTANDING LOCAL PERSPECTIVES, CAPACITY, AND GOVERNANCE. Centre for Strategic and International Studies.
DW.COM. (2017, Mayıs 14). Modern İpek Yolu projesi: Beklentiler ve kuşkular. DW.COM: https://www.dw.com/tr/modern-ipek-yolu-projesi-beklentiler-ve-ku%C5%9Fkular/a-38832963 adresinden alınmıştır
Jinchen, T. (2016, June). ‘One Belt and One Road’: Connecting China and the world. Global Infrastructure Iniative: https://www.globalinfrastructureinitiative.com/article/one-belt-and-one-road-connecting-china-and-world adresinden alınmıştır
Kuo, L., & Kommenda, N. (tarih yok). The Guardian. https://www.theguardian.com/cities/ng-interactive/2018/jul/30/what-china-belt-road-initiative-silk-road-explainer adresinden alınmıştır
Swaminathan, A. (2020, February 25). Biden is relentless on one China issue: The New Silk Road. Yahoo Finance: https://finance.yahoo.com/news/biden-china-climate-change-new-silk-road-143657484.html adresinden alınmıştır
The Guardian. (tarih yok). What is China’s Belt and Road Initiative? The Guardian: https://www.theguardian.com/cities/ng-interactive/2018/jul/30/what-china-belt-road-initiative-silk-road-explainer adresinden alınmıştır
The State Council The People’s Republic of China. (tarih yok). Action plan on the Belt and Road Initiative. The State Council The People’s Republic of China: http://english.www.gov.cn/archive/publications/2015/03/30/content_281475080249035.htm adresinden alınmıştır
The World Bank. (2018, March 29). Belt and Road Initiative. The World Bank: https://www.worldbank.org/en/topic/regional-integration/brief/belt-and-road-initiative adresinden alınmıştır
Vox. (2018, April 5). China’s trillion dollar plan to dominate global trade. YouTube: https://youtu.be/EvXROXiIpvQ adresinden alınmıştır
