Kuzey İrlanda gelişmiş dünyanın en önemli milliyetçilik ve etnik sorunlarını içinde barındırmaktadır. İrlanda halkı Birleşik Krallığı oluşturan dört ülkeden birisi olan Kuzey İrlanda, bunun batısında ve güneyinde ise İrlanda Cumhuriyeti olarak ikiye bölünmüştür. Kuzey İrlanda Ulster adı verilen dokuz bölgenin altısını kapsamakta, kalan üç bölge ise İrlanda Cumhuriyeti sınırları içerisinde yer almaktadır (Yaşar, 2010, 46). 1789 Fransız ihtilaliyle birlikte büyük imparatorluklar dağılmaya başlamış ve sömürge olarak yaşayan devletlerde milliyetçilik etkisi ile sorunlar yaşanmıştır. Bu gelişmeler İrlanda’da da etkisini göstermiş ve Kuzey İrlanda sorunu yavaş yavaş ortaya çıkmaya başlamıştır.
Katolikler ve Protestanlar arasındaki Kuzey İrlanda sorunu 20. yüzyılda görülen ve yıkıcı etkiler bırakan etnik çatışmalardan biri olarak bilinir. Protestanlar, Birleşik Krallık’ın bir parçası olarak kalmak isterken; Katolikler ise İrlanda Cumhuriyeti ile birleşmek istemektedirler. Protestanların, Birleşik Krallık’ın bir parçası olarak kalmak istemelerinin başlıca sebebi, İrlanda Cumhuriyeti ile birleşmeleri halinde azınlık durumuna düşecek olmalarından kaynaklanır. Sorun, 1920 yılında Kuzey İrlanda’nın kurulmasıyla daha da yoğun hale gelmiştir.
Bu sorun etnik dinsel temelli bir sorun olarak literatüre girmekle birlikte etnik ayrılıkçı bir hareket başlatıp etnik terör örgütü olarak bilinen Irlanda Cumhuriyet Ordusu (IRA)’nun da kurulmasıyla pek çok kanlı eylemin gerçekleşmesine neden olmuştur (Gürcan, 2011). Birleşik Krallık, Kuzey İrlanda, İrlanda Cumhuriyeti, Katolikler, Protestanlar’ın yanı sıra İrlanda Cumhuriyet Ordusu (IRA) ve Orange Order gibi paramiliter grupların her biri, kendi çıkarını sağlamak için çaba sarf etmişlerdir. Sorunun neden başladığı ve 1990’ların sonuna kadar devam ettiğiyle ilgili dinsel, politik, sosyal, ekonomik birçok sebep sıralanabilir olsa da asıl neden bu olguların bir araya getirerek inşa ettiği kimlik sorunu ve etnik milliyetçiliktir.
16 ve 17. yüzyıllarda İngiliz Hükümeti’nin Katolik nüfusun yaşadığı İrlanda adasına Protestan İngiliz ve İskoçları yerleştirmesiyle İrlanda sorunu vücut bulur. Bu yerleştirme politikasının başladığı 400 yıl öncesinden bu zamana kadar, Protestanlar ve Katolikler arasında uzun süredir devam eden etnik-dini çatışmalar meydana gelir (Smith ve Chambers, 1991:1). 18.yüzyılın ikinci yarısında Katolik-Protestan ayrışması; Sanayi Devrimi, adanın Kuzey İrlanda ve İrlanda olarak bölünmesi, yapılan ayrımcılıklar ile daha da belirginleşmiştir. Yaşanan bu gelişmeler Protestan ve Katolikler arasındaki sosyo-ekonomik koşulları belirlerken bir grubu zenginleştirir ve diğerini refah seviyesinin altına indirir. Bu durum azınlık durumunda olan Katoliklerin ayaklanmalarına ve şiddet eylemlerinde bulunmalarına yol açar.
Protestan-Katolik ayrışması 1845’te meydana gelen Büyük Kıtlık ile daha da artar. İrlanda adasının temel besin kaynaklarından biri olan patatesin üretilemez hale gelmesiyle adada büyük bir kıtlık meydana gelir. Bu süreçte verimsiz topraklarda yaşayan Katolikler en büyük zararı kendileri yaşarken, Protestanlar Britanya ile olan yakın ilişkilerinden dolayı pek fazla zarar görmezler (Aragüç, 2006, 34). Bu kıtlıktan sonra bağımsız İrlanda fikirleri güç kazanmaya başlarken, silahlı örgütler de ortaya çıkmaya başlar. Ayrılıkçı hareketler güçlenince silahlı gruplar da kendini gösterir. Yaşanan bu olayları İrlandalılar kendilerine yönelik bir ihanet olarak kabul eder ve Ayrılıkçı Çatışma Dönemi böylelikle başlar. İrlanda Vatandaş Ordusu ve İrlanda Cumhuriyet Kardeşliği örgütleri, Britanya karşıtı silahlı mücadeleye başlarlar. İngilizlerin bu isyanı bastırması ise oldukça şiddetli ve acımasız yöntemler kullanarak olmuştur.
1916 yılının paskalyasında İrlandalılar ağır bir yenilgiye uğramıştır. Bunun sonucunda halkın radikal örgütlere olan desteği artmıştır. Katolikler ve Protestanlar arasındaki öfke büyümüştür. Kendilerini tehdit altında hisseden bireyler tutunacak bir dal bulmak istemişlerdir. İrlanda Cumhuriyet Ordusu’nun (IRA) kurulması da yine bu döneme denk gelir. İrlanda Cumhuriyet Ordusu ya da İngilizce orijinal adı olan Irish Republican Army’nin baş harflerin kısaltmasıyla IRA, Kuzey İrlanda’nın Birleşik Krallık’tan bağımsızlığını savunan, 1969 yılında aynı adı taşıyan yapının parçalanmasıyla ortaya çıkan ayrılıkçı örgüttür.
İrlanda Cumhuriyet Ordusu’nun kuruluş amacı, İrlanda’daki Britanya yönetimine son vermekti. Çünkü Britanya İrlanda’yı 800 yıldır yönetmesinin yanında İrlandalıları İrlandalı yapan özelliklerini sert uygulamalarıyla yok ediyordu (Derkins, 2003: 4). 1800’deki Birlik Yasası’ndan sonraki süreçte, İrlanda Cumhuriyeti düşüncesi oluşmuştu ve IRA da bu amaç için savaşmıştı (O’Brien, 1999: 9).
İrlanda ve ABD’deki destekçilerinin yardımıyla kaçırılmış silahlarla güçlenen IRA, 1950 ve 1960’larda otorite boşluğundan ayrıca da Katolik kesimin güvenlik sorunundan güç alarak eylemleri yoğunlaştırmıştı. Bu sırada IRA, milliyetçi (Provisional IRA) ve Marksist (Official IRA) olarak iki farklı fraksiyona ayrılmıştı. Kuzeyde yeni kurulan IRA bir yandan silahlı örgütlenmesini hızla tamamlamaya çalışırken bir yandan da ideolojik olarak kendisini tanımlamaya çalışmıştı.
Bu dönemde birçok sivilin ölümüne ve çok sayıda kişinin tutuklanmasına sebep olan İngilizler, Katoliklerin daha da milliyetçi duygulara sarılmasını sağlamışlardır. IRA ise 1972 yılının başına kadar yaptığı eylemlerde 200’den fazla İngiliz silahlı gücü üyesi kişileri öldürmüştür (Özçağatay, 1998: 156) Kuzey İrlanda tarihine “Blood Sunday/Kanlı Pazar” olarak geçen eylem bu tarihlerde gerçekleşmiştir. Derry’de yasadışı bir gösteriye otomatik silahlarla müdahale eden İngiliz güçleri, onlarca insanın yaralanmasına ve 13 Katolik gencin ölümüne sebep olmuştur. Bu sert ve kanlı operasyon dünya kamuoyunun da dikkatlerini Kuzey İrlanda’ya çekmiştir. Bu gelişmeler üzerine İngiliz hükümeti daha da ileri giderek ell iki Kuzey İrlanda Parlamentosu’nu kapatmıştır (Laçiner, 2001: 15).
Yaşanan olaylar sonucu, 1990’larda çatışmaya taraf olan devletlere -Birleşik Krallık, İrlanda ve Amerika- çözüm bulmaları için yapılan baskılar arttı. Elit aktörler arasında siyasi bir çözüm bulmak için girişimler başlatıldı. 1998 Paskalya Bayramında Cuma günü Belfast Anlaşması (Hayırlı Cuma Anlaşması) Kuzey İrlanda’nın siyasi partileri, İrlanda hükümeti ve Birleşik Krallık arasında imzalandı. 28 Mayıs 1998 tarihinde Anlaşma referandum sonucu Kuzey İrlandalılar tarafından % 71, İrlanda Cumhuriyeti tarafından %94 oyla kabul edildi. Anlaşma Kuzey İrlanda’nın zorlu barış sürecinin tamamlanmış olduğunu göstermekteydi (Aughey, 2005:94). Hayırlı Cuma veya diğer adıyla Belfast Anlaşması ‘Troubles’ dönemini bitirerek barış sürecini resmi olarak başlatan en kapsamlı anlaşmadır. Kuzey İrlanda üzerinde iki topluluk olduğunu ve bu toplulukların farklılıklarına saygı duyulması gerektiğinin altını çizen anlaşma, rıza ilkesi maddesiyle de Kuzey İrlanda’yı seçim yapmak konusunda özgür bırakmıştır. Etnik ve dini bakımdan birbirinden farklı olan bu iki topluluğun Kuzey İrlanda üzerinde eşit yaşam hakkına sahip olduğu da bu anlaşma ile belirtilmiştir (MacEvoy, 2008:8)
Sonuç olarak, Kuzey İrlanda sorununun kökeni 1600’lü yıllara, İngiliz ve İskoç yerleşimcilerin adaya akınına dayanmaktadır. Bu yerleştirme politikası, adalı Katolik halk ile İrlanda adasına İngiliz devletinin yerleştirdiği Protestanlar arasında süren güç mücadelesini ortaya çıkarmıştır. Kuzey İrlanda üzerinde yaşayan Katolik ve Protestan etnik milliyetçi çatışması olan ve “Troubles” dönemi olarak adlandırılan 1968 ve 1998 yılları, Kuzey İrlanda çatışmasının en şiddetli olduğu dönemdir. Avrupa’da milliyetçi hareketlerin ortaya çıkmasıyla Katolik ve Protestanlar arasındaki Kuzey İrlanda sorunu da farklı bir boyuta ulaşmıştır.
1789 Fransız ihtilaliyle birlikte, sömürge olarak yaşayan devletler de liberalizm ve milliyetçilik ile birlikte bağımsızlık faaliyetlerine başlamışlardır. Bu gelişmeler İrlanda’da da etkisini göstermiştir. Katolik ve Protestanlar arasındaki çatışmalar, yaşanan gelişmeler sonucunda zamanla artmıştır. 1916 yılında Dublin’de kurulan Katolik IRA’nın silahlı mücadelesi sonucu 1922’de adanın güneyinde bağımsız İrlanda Cumhuriyeti kurulmuştur. Adanın kuzeyi ise İngiltere yönetimine bağlı kalmıştır. 1960’lı yıllarda kuzeyde yaşayan Katolik İrlandalılar İngiltere’den ayrılıp birleşik bir İrlanda devleti kurmak amacıyla IRA’yı yeniden kurmuştur. 2005’te Barış Anlaşması ile sona erecek Kuzey İrlanda sorununun doğuşu bu zamanlara işaret etmektedir.
İlk başlarda bağımsızlığın ancak silahlı mücadele ile mümkün olduğunu savunan IRA, 2005 yılında mücadelelerini sadece politik alanda sürdüreceklerini açıklayarak şiddet eylemlerine son vermiştir. Fakat IRA’dan ayrılan R-IRA, 9 Mart 2009 tarihinde, 2 İngiliz askerini vurarak, silahlı mücadeleye devam edeceğini bildirmiştir. ABD, 2002 yılında bu örgütü terör örgütleri listesinden çıkarmıştır. Fakat 2009 yılında bir düzenleme ile eski IRA ve devam eden IRA listeye tekrar eklenmiştir. IRA, Avrupa Birliği‘nde, Birleşik Krallık’ta ve İrlanda’da yasa dışı terörist organizasyon olarak kabul edilmektedir. İrlanda sorunu IRA sayesinde Kuzey İrlanda sorunu haline gelmiştir.
Tuba Yıldırım tarafından The FEAS Journal adına hazırlanmıştır.
Kaynakça
Alan, G. (2019, August 12). İngiliz Askerlerinin Kuzey i̇rlanda’ya Müdahalesinin 50. yıl dönümü. Retrieved March 30, 2021, from https://tr.euronews.com/2019/08/12/ingiliz-askerlerinin-kuzey-irlanda-ya-mudahalesinin-50-yildonumu
Aughey, A. (2005). The Politics of Northern Ireland: Beyond the Belfast Agreement.
Derkins, S. (2003), The Irish Republican Army, New York: The Rosen Publishing Group.
GÜRCAN, Metin “Savaşın Evrimi ve Teorik Yaklaşımlar”, BİLGESAM, http://www.bilgesam.org/Images/Dokumanlar/0-163-201404072m_gurcan.pdf, 2011, 87-91
Kuzey İrlanda deneyimi: 25 Yıllık Çatışma, 13 yıllık Barışma – Bbc Turkce – Haberler. (n.d.). Retrieved March 30, 2021, from https://www.bbc.com/turkce/haberler/2013/01/130115_peace_process_8
Laçiner, S. (2001), “İngiltere, Terör, Kuzey İrlanda Sorunu ve İnsan Hakları”, Avrasya Bir Vakfı Stratejik Araştırmalar Merkezi Ankara Çalışmaları Dizisi No: 6.
MacEvoy, J. (2008). The Politics of Northern Ireland Political Study Guides Edinburgh; Edinburgh University Press.
O’ Brien, B. (1999), The Long War: The IRA and Sinn Fein, New York: Syrocuse University Press.
Özçağatay, L. (1998), Kuzey İrlanda ve İRA Silahlı Mücadeleden Siyasal Çözüme, Ankara: Papirüs Yayınevi. Routledge.
Smith, D. J.; G. Chambers (1991). Inequality in Northern Ireland. Oxford, Clarendon Press.
Yaşar, H. İ. (2010). A comparative inquiry into the legal status of three peoples: Catalans, Quebecois and the Irish under international law. Yüksek Lisans Tezi, Fatih Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.