Brezilya, çoğu Latin Amerika ülkesine göre demokratik ve seçimlerinin rekabete dayandığı bir politik sisteme sahip olarak görülebilir. Fakat Brezilya’da gerçekleşen başkanlık seçimleri, özellikle 2018 yılında tartışmalı bir şekilde sonuçlanmıştır. Sağcı hükümetin ülkede hüküm sürmesiyle umut edilen pek çok şey ne yazık ki gerçekleşmemiştir. Ülkenin ekonomik krizi halen sürmekte, pek çok insan hakları ihlalleri yaşanmaktadır. Bu nedenle 2018 seçimlerinde başa gelen Cumhurbaşkanı Jair Bolsonaro’nun tahtı da gelecek yıl yapılacak başkanlık seçimlerinde sallanacak gibi durmaktadır. Cumhurbaşkanının bu nedenle geleceği için pek çok endişesi bulunmakta. (BBC, 2021)
2018 Seçimlerinden Bu Yana Hükümetin Problemleri
2018 Cumhurbaşkanlığı seçimleri Brezilya’nın siyasi tarihine bomba gibi düşen bir gelişme olmuştur. Brezilya bu seçimle aşırı solcu iktidardan sağcı iktidara geçiş yapmıştır. Yüzde 50 oranını aşan oy çokluğu ile kazandığı seçimlerle beraber yeni cumhurbaşkanı seçilen Bolsonaro, 2018’den beri ‘Tropikal Trump’ olarak adlandırılmaktadır. İki siyasi figür arasında birçok fark olsa da popülist söylemleri, yönetim biçimleri ve milliyetçi tutumları Bolsonaro’yu eski ABD Başkanı Trump ile benzer kılmaktadır. Birçok Bolsonaro karşıtı eleştirmen ise ülke başkanını ırkçı, kadın düşmanı, homofobik ve militarist olarak betimlemektedir. (Setzler, 2021: 15)
Latin Amerika ülkelerinin yakasını sıyıramadığı askeri darbelerden nasibini alan Brezilya, 1964 yılında askeri darbe ile karşı karşıya kalmıştır. Hatta bu yıldan sonra ülke diktatörlük ile yönetilmeye başlamıştır. Başkan Bolsonaro, başkan adayı olmadan önce mecliste bulunduğu yıllar boyunca diktatör rejimi savunmuş, muhaliflere o dönemlerde yapılan işkenceleri haklı bulduğunu belirtmiştir. Bunun yanında başkanın beyaz olmayan Brezilyalıları ve cinsel azınlıkları aşağılama eğilimleri, başkan olmadığı dönemlerden itibaren ülkenin bir kesimini kışkırtmaya başlamıştır. Fakat özellikle halkın ekonomik kaygıları ve destekledikleri politik ideolojileri, milliyetçilik gibi, Sosyal Liberal Parti (PSL) adayı Bolsonaro’nun 2018 zaferinin arkasındaki nedenler olabilir. Yine de seçimlerden sonra Bolsonaro’nun insan haklarını ihlal etmekte çekinmeyeceğine dair kaygılar oluşmuştur. (Setzler, 2021: 15)
Ekonomik krizle boğuşan Brazilya’da Bolsonaro’nun sağcı hükümetinin seçilmesinde başka bir neden ise düzenlerinin bozulmasını istemeyen iş insanlarıdır. Ocak 2019’da göreve getirilen başkan, iş adamı Paulo Guedes’i ekonomik kararları alması için göreve getirmiştir. Ne yazık ki halkın özellikle ekonomik krizi düzeltmesi adına umutlarının olduğu Bolsonaro’nun pek ilerleme kaydettiği söylenemez. (BBC, 2019) Ayrıca, Bolsonaro’nun seçimi kazandıktan sonra hükümeti yolsuzluklardan temizleme, kanunu ve hukuku düzene sokma ve ekonomik iyileşmeyi başlatma konusunda verdiği vaatleri tutmadığı da açığa çıkıyor. Pek çok eleştirmene göre, zaten başkanın sahip olduğu ayrıştırıcı ve bölücü tutum ülkenin en ufak iyileşmesi için engel teşkil etmekte. Bunun nedeni zaten ekonomik sorunlarla boğuşan halkın yeni hükümetle beraber bir de kültürel bir çatışmaya sürüklenmesi. Halkın hoşgörü ortamını yıkmaya zemin hazırlayan yeni hükümetin 2022 seçimlerinde gitme ihtimali Bolsonaro’yu endişelendirmekte. (MacDonald, 2020)
Bolsonaro’nun kutuplaştırıcı tavrı sadece ülke içinde değil, uluslararası siyasette de Brazilya’nın konumu için önemli. Daha önceden Trump ile benzerliğine dikkat çekmiş olduğumuz Cumhurbaşkanı, küresel siyasette ABD’nin yanında durmaktan çekinmiyor. Bolsonaro’nun Latin Amerika’nın başka devletlerini göz ardı ederek Arjantin’in solcu hükümetine hakarette bulunması da kutuplaştırıcı tavrın göstergelerinden. Arjantin Peronist Başkanı Alberto Fernández, Bolsonaro tarafından “solcu pislik” olarak adlandırıldı. Bu tutumun yanında, Bolsonaro’nun askeri yönetim nostaljisini geri getirme isteği de ülkenin geleceği için duyulan kaygılardan biri durumunda. Daha önce de bahsedildiği üzere, 1964 yılında askeri diktatörlüğün yönetime geçtiği Brazilya’da bu yönetim 21 yıl sürmüştür. Siyasi istikrarın sağlanması ve ülkenin ekonomik olarak iyileşmesi ne yazık ki bu dönemde gerçekleşen insan hakları ihlallerini unutturmamaktadır. İşkence ve baskı ile solcu kesimi bastırmaya niyetlenen askeri yönetimin içinde bulunduğu pek çok cinayet suçlaması da bulunmaktadır. Bolsonaro’nun otoriter tutumunu Avrupa’da Macaristan’ın Victor Orban’ına, Türkiye’nin Recep Tayyip Erdoğan’ına benzeten bir kesim de bulunmakta. Her şeye rağmen Brezilya siyasi yapısında, Bolsonaro’nun yasama yapmaya çalışması o kadar da kolay değil ve bir derecede engelleniyor. Brezilya’nın yasama organı önemli ölçüde güce sahip. Bu nedenle herhangi bir politik girişim meclisten geçiyor ve çok da hızlı olmayan bir biçimde karara varılıyor. Bu nedenle Bolsonaro’nun bir diğer hedefi de mecliste çoğunluğu sağlayarak etrafını müttefiklerle çevrelemek. (MacDonald, 2020)
Seçimlerden sonra Bolsonaro’nun popülaritesine 2020 yılında oğullarına başlatılan yolsuzluk soruşturması zarar verdi. İki büyük oğlundan biri olan Rio de Janeiro Senatörü Flávio kara para aklama suçlamasıyla soruşturmaya alındı. Eyalet savcılarının iddialarına göre Flávio, gayrimenkul satışlarında eksik ya da fazla faturalandırma yaptı. Kendisini yolsuzlukla mücadele savaşçısı gibi gösteren Bolsonaro’nun imajı bu olaylarla iyice zedelenmiş oldu. Savcıları ve siyasi figürleri suçlayan Bolsonaro, oğulları kullanılarak kendisine bir komplo düzenlendiğini iddia etti. (BBC, 2020) Bolsonaro’nun içinde bulunduğu tepki çeken başka bir olay ise Amazon ormanlarına karşı gösterilen ilgisizlik ve çevre yasalarının bilerek zayıflatılması oldu. Bu girişimler hem uluslararası toplumdan hem de Brezilya halkından tepki topladı. Bolsonaro’yu körü körüne destekleyen bir kesim insanın desteklerini göstermek adına Amazon ormanlarının civarında ve içinde başlattıkları yangınlar ise şok edici bir durumdu. Yangını çıkaran insanlar Bolsonaro’nun daha fazla otlak alanı açma girişimini destekliyorlardı. 2019’da gerçekleşen bu olay hükümet destekçileri tarafından 10 Ağustos Ateş Günü ilan edildi. Ülkenin orman yangınları uluslararası gündemde tepki çekse de Başkan Bolsonaro, ülkesinin egemenliğine zarar verilmemesi gerektiğini vurguladı. Bunun yanında Brezilya’nın STK’ları da yeterli kanıt göstermemeleri nedeniyle cumhurbaşkanı tarafından suçlanırken, aktivistlerin olaya müdahale etmelerine de izin verilmedi. (MacDonald, 2020)
Bolsonaro Hükümeti 2022 Seçimlerinde Gidecek Mi ?
Ağustos 2021’de yaptığı açıklamalarla Bolsonaro, önündeki seçimlerle alakalı olarak endişeleri olduğunu dile getirdi. Başkan’ın gözlemlerine göre kendisinin önünde ne yazık ki üç seneği olacak; ya yeniden seçilecek, ya tutuklanacak, ya da hükümet karşıtları tarafından öldürülecek. 2020 yılında hapiste olan eski Başkan Lula Da Silva’nın salıverilmesi Bolsonaro’nun endişelerini çoktan başlatmıştı. Çünkü Lula Da Silva’nın hapisten çıkmasıyla Bolsonaro karşıtı grupların birlik olması daha kolay olacaktı. (BBC, 2021)
Başkan Bolsonaro 2018 seçimlerinde neredeyse bıçaklanıyordu. Buna rağmen yakın zamanda “dünyada hiçbir erkek beni tehdit edemez” sözleriyle tepki çekmekten geri durmadı. Bunun yanında Cumhurbaşkanı’na göre ülkenin elektronik seçim yöntemi de sorunlu. Bolsonaro şimdiden seçim sistemini eleştiriyor ve seçim sonuçlarını gelecek sene kabul etmeyebileceğini dile getiriyor. Fakat seçim mahkemesine göre seçim sisteminde bir sorun yok. Buna rağmen Ağustos ayında yaptığı açıklamalar ile Bolsonaro, eleştirilerinden geri durmayacağını belirtti. (BBC, 2021)
Halihazırda ekonomik problemlerle boğuşan ülkede Koronavirüs de büyük bir zarar bırakmıştı. Ülke aynı zamanda enflasyon, açlık ve yüksek oranda işsizlikle de mücadele etmeye çalışmakta. Ağustos ayında Başkanlık Binası’nın önünde 150 kişiden oluşan yerli halk protestolara başladı. Ülke başkanına doğrultulan yolsuzluk iddiaları, hükümetin sadece bir kesimi destekleyecek girişimleri ve vaat edilen ekonomik iyileşmenin yaşanmaması Bolsonaro hükümetinin demokratik şartlar altında 2022 seçimlerinde gideceğine işaret ediyor olabilir. (BBC, 2021)
Gökçen Hardal tarafından The FEAS Journal adına hazırlanmıştır.
Kaynaklar
BBC News. (2020, June 18). Brazil corruption: Police arrest ex-aide to Jair Bolsonaro’s son Flávio. Retrieved September 3, 2021, from https://www.bbc.com/news/world-latin-america-53099553
BBC News. (2021, August 29). Brazil’s Jair Bolsonaro says he will be killed, arrested or re-elected. Retrieved September 3, 2021, from https://www.bbc.com/news/world-latin-america-58372754
MacDonald, S.B. (2020). Bolsonaro’s First Year: Balancing the Economy and Cultural Wars. CSIS (Center for Strategic and International Studies)
Palumbo, D. G. D. B. (2019, May 27). What’s gone wrong with Brazil’s economy? Retrieved September 3, 2021, from https://www.bbc.com/news/business-48386415
Setzler, M. (2021). Did Brazilians Vote for Jair Bolsonaro Because They Share his Most Controversial Views? Brazilian Political Science Review, 15(1). https://doi.org/10.1590/1981-3821202100010006
