Tarihsel Süreçte Mapuçe Bağımsızlık Mücadelesi
Şili ve Mapuçe Devleti arasında yüz yıllara dayanan bir anlaşmazlık söz konusudur. Mapuçelerin tarihi milattan önceye dayanmaktadır. Oldukça köklü ve bağımsızlık adına savaşmış bir topluluktur. İspanya Devleti’nin büyük kolonilere sahip olduğu yıllarda işgale karşı direnen Mapuçeler, 1818 yılında bağımsızlıklarını elde etmişlerdir. Kolonyal periyoda direnen Mapuçe halkı, 1880’lerde Şili Devleti’nin topraklarını işgal etmesiyle bağımsızlığını kaybetmiştir. Farklı Latin Amerika ülkelerinde yoğunlaşmış olan Mapuçelerin bağımsızlık savaşı günümüze kadar süregelmiş ve Şili’de bir toprak mücadelesine dönüşmüştür. Buenos Aires, Rion Negro ve Santa Cruz’un yanısıra Mapuçe nüfusunun neredeyse yarısı Şili’de yaşamaktadır. Şili’nin Araucania Bölgesi büyük çoğunlukta Mapuçe halkına ev sahipliğini yapmaktadır. 2017 yılında Şili’de yapılan nüfus sayımında, Şili nüfusunun yaklaşık yüzde 10’unun Mapuçelerden oluştuğu ortaya çıkmıştır ve bu oran kısıtlı topraklar üzerinde giderek artmaktadır (Taşkıran, 2020). Şili’de %84 oranıyla en büyük yerli halk çoğunluğuna sahip olan Mapuçeler, azınlık konumundalar ve kendi hakları ve toprakları için yıllardır mücadele vermektedirler. 1930’lardan beri ise en büyük sorunları; toprak kıtlığı ve bu durumun getirdiği nüfus yoğunluğu ve geçim sıkıntısı. Bunun yanında, Mapuçeler kendi dilleri olan Mapuzungun dilini de kültürel olarak bastırıldıkları için unutma eşiğine gelmiş durumdalar (Minority Rights Group International, 2020).
Mapuçelerin İspanyollara karşı yürüttükleri ve yaklaşık 350 yıl süren bağımsızlık mücadelesi, daha sonrasında Şili’ye karşı verilen bir mücadeleye dönüşmüştür. Mapuçelerin Şili topraklarında sahip oldukları alanların çoğu, yıllar içinde özel şirketlere ya da çiftçilere satılmıştır. Şili’nin diktatörlük dönemine geçmeden önceki başkanı Salvador Allende (1970-1973), azınlık haklarını dikkate alan ve Mapuçe halkının kültürünü vurgulayan bir anayasal düzenleme yapmış; Mapuche topraklarının restore edilmesine katkıda bulunmuştur. (Minority Rights Group International, 2020) Fakat sonrasında bu durum tamamen tersine dönmüş, Augusto Pinochet’in diktatörlük dönemlerine denk gelen 1976 ve 1990 yılları arasında Mapuche halkının toprakları zengin ailelere verilmiştir. Pinochet bununla da kalmayıp, iktidarda olduğu dönemde sayısız Mapuche liderinin öldürülmesine ve işkence edilmesine neden olmuştur. 1990 yılında Pinochet döneminin bitmesiyle demokrasiye geçiş yapan Şili Devleti, Mapuçelere topraklarını geri vereceği sözünü verse de Mapuçe halkı hala topraklarından yoksundur. Bu durum, Mapuçe yerli halkının Şili’de huzursuzluk çıkarmasına, yerli olmayan vatandaşın da şiddete maruz kalmasına neden olmaktadır. Mapuçelerin yoğunlukla yaşadığı bölgede yaşayan yerli olmayan halk, onları ‘suçlular’ olarak adlandırmaktadır. Mapuçe halkının tek isteklerinin kaybettikleri toprakları olmadığını da belirtmek gerekir. Yerlilerin diğer istekleri Şili anayasasında onların halklarını ve geleneklerini de tanıyacak şekilde maddeler eklenmesinden yanadır. Bunun yanı sıra özellikle Mapuçe kadınları gereken sağlık hizmetlerine ulaşım sağlayamadıklarını, istedikleri doğrultuda geleneksel doğum yapamadıklarını ve ayrımcılığa uğradıklarını belirtmektedir. Yerli olmayan Şilili vatandaşların aksine Mapuçelerin yaşam standartları çok düşük ve çok kalabalık ortamlarda yaşıyorlar. Yıllar içinde hem topraklarının azlığı hem de ulaşabildikleri devlet hizmeti yetersizliği nedeniyle Mapuçeler başka birçok sıkıntıyla karşı karşıyadır. (BBC, 2020)
Sebastián Piñera Dönemi ve Olağanüstü Hal İlanı
Şili’de yüzyıllara dayanan Mapuçe halkı ile yaşanan inişli çıkışlı ilişkiler, yerli halkın istediği hakları elde edememesi nedeniyle Piñera dönemine de yansımıştır. En büyük çatışma nedeni, Mapuçe halkının, Şili’de atalarının sahip olduğu toprakları yeniden talep etmesidir. Şili’nin siyasi ortamında da siyasi çoğulculuk adına mücadele eden yerli halk, düzenli aralıklarla gösteri ve protestolar yapmaktadırlar. Bu protestolar neredeyse her yıl meydana gelmekte, Mapuçe aktivistleri bu nedenle devlet şiddetine ve baskısına uğramaktadır. (Freedom House, 2020) Örneğin, 2011 yılının kasım ayında Mapuçelerin ayaklanışı gerçekleşmiş; yerli halk, topraklarının üstüne inşa edilmeye çalışılan bir havaalanına karşı çıkmıştır. Havaalanı projesine hukuken de karşı çıkan yerli halkın talebi, 2012 yılında Santiago Temyiz Mahkemesi tarafından reddedilmiştir. Uluslararası anlamda da gözlenen bir gerçek de şudur ki Mapuçelerin istekleri barışçıl yollarla talep edilse de Şili Devleti’nin karşılık verdiği yollar çoğunlukla şiddete eğilimlidir. (Minority Rights Group International, 2020)
2021’in Ekim ayında Mapuçe halkının Güney Şili’de başlatmış olduğu çatışmalar ve saldırılar nedeniyle Pinera tarafından ülkede olağanüstü hâl ilan edildi. Güney Şili’de Mapuçe halkından 72 topluluk bulunmakta ve Şili Başkanı’nın bu kararı Mapuçe halkının toplanma özgürlüğünü kısıtlamakla birlikte insan hakları ihlali olarak görülmektedir. Pinera’nın olağanüstü hâl emri Şili Kongresi’nin de onayıyla 15 gün olmak üzere tekrar yenilenebilmekte ve 15 gün sürmektedir. (AP News, 2021) Başkanın bu kararı doğrultusunda güvenlik güçleri ve yerli halk arasında ülkenin güneyinde meydana gelen çatışmalara askerler gönderildi. Pinera, bu çatışmalara ek olarak yerli Mapuçe halkının terörizm, uyuşturucu kaçakçılığı ve diğer organize suçlarla alakalı olduklarını vurgulayarak ülkenin polislerinin ve sivillerinin öldürüldüklerini ve yaralandıklarını belirtti. Yıllardır süren toprak kavgası ve Mapuçelerin topraklarının geri verilmemesi ne yazık ki özel mülklere yapılan yerli saldırılarıyla sonuçlanmakta. Yerli olmayan Şili vatandaşları Pinera’nın kararını desteklerken olağanüstü halin durumu daha da kötüleştireceğine inanan bir kesim de bulunmakta. Mapuçelerin yaşadığı bölgeye askeri birlikleri göndermek, yerli halk ve devlet güçleri arasında daha fazla şiddete sebep olabilir. (France 24, 2021)
Son Durum
Yerli halkın başlattığı ve başkent Santiago’ya sıçrayan çatışmalarda bir kişi öldürüldü, 17 kişi de yaralandı. Mapuçe halkı özellikle son 10 yıldır verdikleri mücadelede gözlemlenene göre daha cesur ve topraklarını almak adına her şeyi yapabilecek hale geldiler. Olağanüstü hâl, öncelikle Biobio, Malleco, ve Araucania bölgelerinde 2 hafta boyunca yaşanan olaylar nedeniyle ilan edilmişti. Özellikle Araucania Bölgesi, Şili’de Mapuçelerin yoğunlukta olduğu ve ülkenin en fakir, en eğitimsiz kalmış bölgelerinden biri. Şili’nin Araucania Bölgesi’nde çatışma bastırılamayacak kadar yoğunlaştı ve Şili devletinin bu noktada kontrolü kaybettiği düşünülmekte. Ülkenin özellikle güney bölgesi ciddi bir güvenlik sorunuyla karşı karşıya ve Mapuçelerin istekleri yerine getirmedikçe şiddetin ve krizin durulmayacağı düşünülüyor. (Al Jazeera, 2021)
Gökçen Hardal tarafından The FEAS Journal adına hazırlanmıştır.
KAYNAKÇA
Al Jazeera. (2021, Ekim 12). Chile declares state of emergency over Mapuche conflict. Indigenous Rights News | Al Jazeera. https://www.aljazeera.com/news/2021/10/12/chile-declares-state-of-emergency-over-mapuche-conflict
Chambers, B. J. (2020, Kasım 26). Chile’s Mapuche indigenous group fights for rights. BBC News. https://www.bbc.com/news/world-latin-america-55042838
Freedom House. (2020). Chile. https://freedomhouse.org/country/chile/freedom-world/2020
Chile president decrees state of emergency in nation’s south. (2021, Ekim 13). AP NEWS. https://apnews.com/article/chile-forestry-20b4b57afd7a18c6aa2dedc30d786457
Minority Rights Group. (2020, Kasım 23). Mapuche. https://minorityrights.org/minorities/mapuche-2/
NEWS WIRES. (2021, Ekim 13). Chilean president declares state of emergency over Mapuche conflict. France 24. https://www.france24.com/en/americas/20211013-chile-president-declares-state-of-emergency-over-mapuche-conflict
Taşkıran, S. (2020, Şubat 20). Temel insan ihtiyaçları teorisi çerçevesinde Şili’de Mapuçe çatışması. http://Hdl.Handle.Net/20.500.12575/69883. https://dspace.ankara.edu.tr/xmlui/handle/20.500.12575/69883
