Özet
Bosnalılar ve Sırplar arasında 1992’de başlayan ve üç yıl süren savaş Bosna Soykırımı’na kadar gitmiş, BM savaşı durdurmak için taraflarla müzakereler yapmıştır. NATO uçaklarının BM’nin kararıyla alçak uçuş uygulamaya başlamasıyla Sırpların hava üstünlükleri kaybolmuştur. 1994’te Boşnaklar ve Sırplar anlaşmaya varmış ve savaşmaktan vazgeçmiştir. Ardından Bosna Hersek’i etnik bakımdan ayıran sınırlar çizilmiştir. Ancak Bosna Hersek’te son zamanlarda tansiyon oldukça yükseldi. Binlerce insanın hayatını kaybettiği Bosna Hersek Savaşı’nın anıları, Bosna Hersek’i oluşturan iki özerk devletçik arasında gerginlik kaynağı olmaya devam etmektedir.
Anahtar Kelimeler: BM, Bosna Hersek, Dayton Antlaşması, Milorad Dodik, Savaş.
Bosna Hersek’te Siyasi Kriz
İki özerk ülkeciğe bölünmüş Bosna Hersek’te, Devlet Başkanlığı Konseyi’nin Sırp temsilcisi Milorad Dodik’in ‘kendi ordularını kurmaya’ yönelik söylemleri, savaşın yaralarını hala saramamış durumda olan ülkede gerginliği arttırdı. 1992-1995’te yaşanan savaşı sonlandıran Dayton Barış Antlaşması’nın aslına dönülmediği takdirde ülkedeki iki entiteden biri olan Sırp Cumhuriyeti’nin bağımsızlığını ilan edeceğini söyleyen Dodik’in sözleri kriz yaratırken Boşnak siyasetçilerin yanı sıra Bosnalı Sırp muhaliflerin Dodik’e tepkisi sürüyor (BirGün, 2021).
Aslında bu kriz, Milorad Dodik ve Sırp yetkililerin, eski Yüksek Temsilci Valentin Inzko’nun 23 Temmuz’da soykırım inkarını suç sayan bir yasa çıkartmasını boykot etmeleri kararıyla başladı (Yıldız, 2021). Yüksek Temsilcilik Ofisinin (OHR) yürürlüğe koyduğu tüm yasal değişiklikleri inkâr eden Dodik, savaşı sonlandıran Dayton Antlaşması’nın özüne dönülmezse ordu, yargı ve vergilendirme sistemlerinde radikal adımlar atılacağını belirtirken; daha önce de ulusal düzeyde yetkili Bosna Hersek İlaç ve Tıbbi Malzeme Kurumunun yetkilerini, RS (Sırp Cumhuriyeti) bünyesinde kurulacak yeni bir kuruma devretmeye ilişkin kanun teklifinin RS Meclisi’nde kabul edilmesini sağlamıştı (Küçük, 2021). Dodik’in gittikçe artan bu ayrılıkçı söylemleri ve ifadeleri gerilimi arttırdı ve Bosna halkında endişe yarattı.
Uluslararası toplumun Bosna Yüksek Temsilcisi Christian Schmidt, alarm çanlarını çalarak Birleşmiş Milletler’e ülkenin bölünme tehlikesiyle karşı karşıya olduğunu belirten ve tekrardan bir çatışma riski olduğunu bildiren bir rapor gönderdi (Kurtuluş, 2021). Ayrıca çatışmaların çıkması durumunda ülke içinde uluslararası güçlerin varlığının BM tarafından yeniden değerlendirileceği belirtilmiştir.
Ayrılıkçı Söylemler Neden Yeniden Artmaya Başladı?
Bosna Hersek’teki gerilim, savaşın ardından imzalanan Dayton Barış Anlaşması’ndan bu yana hep devam etmekteydi. Dayton Barış Antlaşması ile bölge Bosna Hersek Federasyonu, Sırp Cumhuriyeti ve Brçko Özerk Bölgesi olarak üç kısma bölünmüştür. Bosna Hersek; Boşnak, Hırvat ve Sırplardan oluşan Devlet Bakanlığı Konseyi’yle birbirine bağlıdır. Konseyin Hırvat ve Boşnak üyeleri, Bosna Hersek Federasyonu’nda yaşayan vatandaşlarca, Sırp üyeyse Bosna Sırp Cumhuriyeti’ndeki vatandaşlarca seçiliyor (Yıldız, 2021). 1995 yılının Temmuz ayında gerçekleşen Srebrenitsa Katliamı’nda Sırp güçleri yüzbinlerce Bosnalı Müslümanı öldürdü. Katliam, kayıtlara ‘Srebrenitsa Soykırımı’ olarak geçmesine rağmen bazı Sırplar bunu inkâr ediyor. Sırp Cumhuriyeti lideri Dodik de bunlardan biri. Laik, özgür ve demokratik Bosna-Hersek’i savunan Bosna Müdafaa Merkezi’nin başkanı İsmail Cidic ise “Bunun, 1995’ten bu yana en tehlikeli kriz olduğuna ve başka bir savaşa yol açabileceğine hiç şüphe yok.” (Yıldız, 2021) diye konuştu (Yıldız, 2021).
Uluslararası Aktörlerin Görüşleri
CNN International’ın yaptığı bir haberde bir NATO yetkilisinin, NATO tarafından sert açıklamalar dışında bir hamle yapılmayacağı kanaatinde olduğu belirtildi. Üst düzey bir Avrupa Birliği (AB) yetkilisi ise daha önemli müdahalelerde bulunmayı istediklerini söyledi. Ancak adı açıklanmayan yetkili, AB’deki bazı ülkelere taviz vermeden uzlaşı sağlamanın zor olduğunun altını çizdi (Yıldız, 2021). Avrupa Komisyonu Başkan Yardımcısı Valdis Dombrovskis, durumun endişe verici olduğunu belirterek “Ülke liderlerini gerilimi azaltmak, diyaloğu sürdürmek ve gerilimi körükleyen konuların özünü ele almak için adımlar atma konusunda desteklemeye kararlıyız.” (Küçük, 2021) ifadelerini kullandı (Küçük, 2021).
Sosyalistler ve Demokratlar İlerici İttifakı’ndan Pedro Marques AB’yi, durum daha kötüye giderse Bosna’nın toprak bütünlüğünü ve halkın huzurunu korumak için yaptırım uygulamaya çağırdı. Dodik ise Birleşik Krallık merkezli The Guardian ile yaptığı ve yayımlanan röportajda, Batılı ülkelerin yaptırım tehditlerini kabul etmediğini ve korkaklık etmek için seçilmediğini söyledi (Yıldız, 2021).
Ayrıca AB’nin yaptırım söylemlerine karşı Dodik, Çin’in yatırım tekliflerine sıcak bakmaya yönlendiğini, bununla birlikte yakın zamanda Rusya lideri Vladamir Putin’le bir görüşme gerçekleştireceğini belirtti. Dodik ayrıca, Sırp Cumhuriyeti’nin kendi ordusunu, vergi idaresini ve yargı makamlarını kurmasına dair planların parlamentoda 10 Aralık’ta görüşüleceğini söyledi (Yıldız, 2021). Daha sonra ise gündemi sarsan bu konudaki tavrını biraz daha yumuşatarak üç öneride bulunarak: ilk olarak Bosna Hersek’te askeri ordunun yarı yarıya azaltılmasını talep etti. Bosna Hersek’in başarısız bir devlet olmasını istemediğini ancak Dayton Antlaşması’nın hassas dengesinin bozulduğunu belirtti. Ayrıca öldürülen Müslüman ve Sırp sayısının neredeyse aynı olduğunu öne sürerek Sırp halkının soykırım yaptığına yönelik bir kararın olmadığını belirtti. Dodik hala Avrupa Birliği’ne girme isteğinde olduğunu da ifade etti.
Sonuç
Tüm bunların neticesinde Milorad Dodik’in ayrılıkçı söylemlerinin büyük bir gerilime yol açmaktan fazla ileriye gidemeyeceğini belirtebiliriz. AB’nin Milorad Dodik’e ve onun destekçilerine uygulayacağı düşünülen akıllı yaptırım iddialarına karşı Dodik’in, Çin ve Rusya devletleriyle olan ilişkileri ve bu devletlerle ilişkilerini geliştireceği konusundaki açıklamalarını eyleme dökme konusunda ciddiyetinin eksik olduğunu söyleyebiliriz. Elbette Çin veya Rusya’dan gelecek yatırımları kabul edebilir, ancak Avrupa Birliği’ne girmek isteyen Milorad Dodik’in AB’yi fazlasıyla rahatsız edecek ilişkilerde bulunamayacağı da düşünülmektedir.
Sudenur Yıldız tarafından The FEAS Journal adına hazırlanmıştır.
Kaynakça
BirGün. (2021, Kasım 3). Bosna’da Gerilim. Kasım 29, 2021 tarihinde BirGün: https://www.birgun.net/haber/bosna-da-gerilim-364328 adresinden alındı
Kurtuluş, M. K. (2021, Kasım 14). Bosna Hersek’te neler oluyor; olası bir savaş durumunda Türkiye ne duruş sergiler? Kasım 29, 2021 tarihinde T24: https://t24.com.tr/haber/bosna-hersek-te-neler-oluyor-olasi-bir-savas-durumunda-turkiye-ne-durus-sergiler,993271 adresinden alındı
Küçük, B. (2021, Kasım 24). Avrupa Parlamentosu milletvekillerinden Bosna Hersek’te iç savaş uyarısı. Kasım 29, 2021 tarihinde Euronews: https://tr.euronews.com/2021/11/24/avrupa-parlamentosu-milletvekillerinden-bosna-hersek-te-ic-savas-uyar-s adresinden alındı
Vojinovic, D. (tarih yok). Milorad Dodik. Sırp lider Dodik: Ülkedeki tek siyasi çözüm ‘Bosna Hersek’in ortadan kaldırılmasıyla mümkün. Euronews. https://tr.euronews.com/2020/02/21/s-rp-lider-dodik-ulkedeki-tek-siyasi-cozum-bosna-hersek-in-ortadan-kald-r-lmas-yla-mumkun adresinden alındı
Yıldız, U. (2021, Kasım 7). 5 soruda Bosna Hersek’teki son gerginliğin perde arkası. Kasım 29, 2021 tarihinde INDEPENDENT Türkçe: https://www.indyturk.com/node/433141/d%C3%BCnya/5-soruda-bosna-hersekteki-son-gerginli%C4%9Fin-perde-arkas%C4%B1 adresinden alındı
Yıldız, U. (2021, Kasım 29). Sırp lider Dodik, kimlere güvendiğini açıkladı. Kasım 30, 2021 tarihinde dogruhaber: https://dogruhaber.com.tr/haber/795807-sirp-lider-dodik-kimlere-guvendigini-acikladi/ adresinden alındı
