Latin Amerika’da yıllardır süregelen ve devletler tarafından uygulanan katı kural, yasa ve tutumlar nedeniyle bölge dünyada kürtaj yasakları açısından en katılardan biri olarak kabul ediliyor. 20 ülkenin bulunduğu bölgede kürtajı yasallaştıran ülke oranı çok az. Tarihsel süreçte kanunlarla kürtaj yasağı getirmeyen ülkelerin bazılarında ise siyasi isteksizlik ve yetersiz uygulamalar nedeniyle kadınların bu hakka erişimi kısıtlandı veya hamile bireylerin hayati tehlikesi nedeniyle zorunlu durumlarda kürtaj yoluna gidildi. (Human Rights Watch, 2005)
Bölgede kürtajın ve genel olarak sosyal politikalardaki katı tutumun nedeninin büyük ölçüde Katolik Kilisesi ile ilintili olduğu söylenebilir. Latin Amerika’nın tarihsel süreçteki devletleriyle yakın ilişkide olan Kilise, bölgedeki en etkili dini ve sosyal kurum olarak kabul edilmektedir. Yıllar içinde Kilise’nin koyduğu kurallarda gevşeme görülse de cinsel ve üreme hakları çoğu zaman Kilise’nin sıcak gündemine girememektedir. (Kane, 2008)
Latin Amerika’da, Küba ve Uruguay’dan sonra en güncel kürtaj yasağının kaldırılması hakkında düzenleme 2020’de Arjantin’de yapıldı ve yürürlüğe girdi. Böylece bu gelişme ile bölgede bir domino etkisi yaşanmasına dair umut doğdu. (BBC, 2020) Bu analizde Arjantin özelinde kürtaj hakkındaki uygulamalara, düzenlemelere ve hukuk kurallarının değişimine yer verilerek ülkeyi bu düzenleme aşamasına getiren olaylardan ve olayın sebeplerinden bahsedilecektir. Fakat öncesinde kürtajın hangi haklar çerçevesinde incelenmesi gerektiğine değinmek doğru olacaktır.
İnsan Hakları Çerçevesi
Kadınların yasal ve sağlıklı kürtaj uygulamalarına erişimleri yaşam şansını yükseltirken kadın eşitliğini de artıran bir haktır. Kürtaj hakkına erişimi sadece kadın vücudunu etkileyen bir durum olduğunu düşünmek doğru bir yaklaşım olarak kabul edilemez. Bu nedenle kürtaj hakkını doğrudan doğruya insan haklarının bir unsuru olarak kabul ederek, kadın kişiliği, onuru ve özel hayatının kapsamına giren bir hak olduğunun bilincinde olmak gereklidir. Yıllardan beri gözlemlendiği üzere bu hakka gelen kısıtlamalar gizlice ve sağlıksız bir şekilde yapılan uygulamalar sonucunda kadın ölümünü de arttırmaktadır. Bu nedenle, Latin Amerika kadınlarının (ya da hamile bireylerinin) on yıllardır süregelen mücadelesine kulak vermek ve uluslararası insan hakları hukukunun da desteklediği kürtajın yasal hale getirilmesi konusunda bir adım atmak zorunlu bir ihtiyaç haline gelmiştir. (Human Rights Watch, 2005)
Cinsellik ve üreme ile ilgili haklara devlet müdahalesi sadece Latin Amerika’da değil, dünya genelinde görülen bir gerçektir. Cinsel hak ve üreme hakları bu konularla ilgili sağlık erişimine sahip olmak, doğum kontrolü araçlarına ulaşabilmek, bireylerin kiminle evlenebileceğini, kaç çocuğa sahip olacağını ya da olup olmamak konusunda kendi kararlarını verebilmeleri gibi ana başlıkları barındırmaktadır. Bu alt başlıklara ek olarak kürtaja zorlanmamak ya da kürtaj hakkını sahip olmak da bu hakkın elde edilmesi ve korunması noktasında gerçekleştirilmesi gereken noktalardır. (Amnesty International)
Arjantin Gelişmeleri
2020’nin Aralık ayının sonlarına doğru Latin Amerika’nın büyük ve etkili ülkelerinden biri olan Arjantin’de insan hakları aktivistlerini sevindiren bir gelişme yaşanarak kürtaj yasal hale getirilmiştir. Arjantin bölgedeki en yüksek nüfuslu bölgelerden biri olması nedeniyle ülke başkanı Alberto Fernández’in desteğini alan bir yasa düzenlemesiyle bu kararı alarak dikkat çekici ve yenilikçi bir sosyal politika yoluna girmiştir. Böylece ülke kadın üreme hakları kapsamında bir yasallaştırmaya giden ilk “büyük” bölge ülkesi olarak sayılmaktadır. (BBC, 2020)
Tarihsel Süreçte Kanuni Uygulamalar
Arjantin ilk olarak tam kürtaj yasağına 19. Yüzyılın sonlarında yürürlüğe giren bir ceza yasası ile tanıklık etti. Günümüze gelene kadar farklı zaman aralıklarında kanunda reform yapıldı ya da kürtaj uygulamalarının suç olması konusunda bazı esnetmelere gidildi. Örneğin 1921’de annenin hayatını tehdit eden bir durumda ya da annenin akıl sağlığının yerinde olmaması ve bir saldırıya uğraması durumunda kürtajın gündeme gelmesine izin veren bir kanun maddesi (madde 86) düzenlendi. Fakat yıllar boyunca bu konu hakkında pek çok kanun değişikliği yapıldı ve yasak bazen tamamen geri getirilirken bazen de bazı istisnai durumlar kapsamında suç olmaktan çıkarıldı. (Krieger, 2021)
2012’de Arjantin Yüksek Mahkemesi “F.A.L.” adı verilen dava ile cinsel istismar sonucu gerçekleştirilmek istenen kürtaj uygulamalarında esneklik tanımaya yönelik bir kararda bulundu. 2015’te ise Arjantin Sağlık Bakanlığı “Gebeliğin Yasal Olarak Sona Erdirilmesi Hakkına Sahip Kişilerin Kapsamlı Bakımına İlişkin Protokol” uygulamasını geliştirerek (Protocolo ILE) hamile bireylerle ilgili bir dizi geliştirilmiş uygulamaya imza attı. 2018 yılında hamileliğin gönüllü bitirilmesi hakkında kapsamlı bir proje Meclis’e sunuldu. Fakat proje Arjantin Senatosu’nda 38 red 31 kabul alarak reddedildi. Sonrasında ise, hamileliğin ilk 14 haftasında kürtajı öngören bu kanun projesi Arjantin halkını da ikiye bölerek protestolara neden oldu. Bunun yanında medya, Senato’nun Arjantin’in muhafazakâr ve dini gruplarının lobisinden etkilenerek bu kararı verdiğini ileri süren açıklamalar yayınladı. (Krieger, 2021)
“Yeşil Dalga” ve Beklenen Yasa Tasarısı Kabulü
Arjantin’de insan hakları ve kürtajın yasallaştırılmasını savunan aktivistlerin mücadelesi yıllardan beri süregelmekte. Kürtaj kısıtlamalarının kalkmasına ilişkin devletin ve muhafazakâr grupların isteksizliği özellikle 2018’deki kanun tasarısının reddi ile katlanarak daha fazla tepkiye neden oldu. 2018’de Kürtaj karşıtları ve yanlıları farklı gruplara ayrılarak Buenos Aires’teki Meclis binasının önünde protestolara başladılar. Kadın hareketleri böylelikle kamunun önceliklerinden biri haline geldi ve neredeyse bir milyon kişi protestolara katıldı. Karşıt protestocular Arjantin’de sosyal hareketlenmenin sembollerinden olan bandana takma geleneğini yeşil bandanalar takarak gerçekleştirdiler. (BBC, 2018) Kutuplaşan Arjantin halkı protestolarına 2019 yılında devam ederek kürtaj yanlıları yeşil renkli, kürtaj karşıtları da mavi renkli kumaşlarla sokağa döküldü. Özellikle Buenos Aires’de gerçekleşen ve 2020’de de devam eden büyük protestolarda kürtaj karşıtı grubun gösterilerine “Yeşil Dalga” ismi verilmekte, ve diğer bölge ülkelerine de bu gelenek yayılmaktadır. (ABC News, 2020)
Arjantin devlet başkanı Alberto Fernández 2019 yılında başkan seçilmeden önce yürüttüğü seçim kampanyasında kürtaj yanlısı gruba büyük sözler verdi ve kürtaj yasağını kaldıracak bir tasarıyı seçim kampanyasının temel taşlarından biri haline getirdi. 2019’un Aralık ayında göreve başlamasından itibaren kürtajın suç kapsamından çıkarılması için adımlar attı ve kürtajın kamu sağlığını ilgilendiren bir konu olduğunu vurguladı. Fernandez’in sağlık bakanı daha önce de uygulanmaya başlanan Gebeliğin Yasal Olarak Sona Erdirilmesi Hakkına Sahip Kişilerin Kapsamlı Bakımına İlişkin Protokol’ü geliştirmeye yönelik adımlar attı. (Human Rights Watch, 2020)
Başkan Fernandez 2020 Mart ayında Meclis’e kürtajı suç olmaktan çıkaracak bir kanun tasarısını sunacağını belirtti. Bu tasarı ile kürtaja sadece belirli durumlarda devlet tarafından izin verilmesi durumu değişecek, hamile bireylerin 14 haftalık süreçte kürtaj hakkı edinme şansları olacaktı. 2020’nin Aralık ayında kanun tasarısı Senato’nun oyuna sunuldu ve uzun saatler süren bir oylama tartışması başladı. Yeşil Dalga’nın savunucuları oylamanın tartışıldığı saatler boyunca Senato binasının önünde heyecanlı bir bekleyiş içindeydiler. Sabah 04:00’da karar verilen oylamada 38 kabul 29 red ve 1 eksik oy ile kanun tasarısı kabul edilmiş oldu. Fernandez yaptığı açıklamada “güvenli ve özgür kürtajın artık kanun haline geldiğini ve Arjantin toplumunun kadın haklarının desteklenmesiyle ve kamu sağlığının garanti altına alındığını” belirtti. (Misculin, 2020)
Arjantin gibi Katolik din mensubu bir ülkede bu kararın Kilise tarafından onaylanmayacağı beklenen bir durumdur. Kanun tasarısına onaylanmadan önce de karşı çıkan Kilise, merkez-solcu Başkan’ın bu tasarısına red cevabı vermesi için Senato’ya çağrıda bulunmuştur. Kilise halen kürtaj’ın yaşama hakkına aykırı bir uygulama olduğunu savunmaktadır. (Misculin, 2020)
Sonuç olarak, Arjantin’in kürtajı suç olmaktan çıkarması bölge gündemini uzun süre meşgul etmiş ve büyük bir etki yaratmıştır. Human Rights Watch araştırmacılarından biri olan Juan Pappier, Arjantin’in kabul ettiği yeni kanunun bölgede bir domino etkisi yaratacağını savunmaktadır. Bölgenin kadın hakları ve kürtaj yasası özelindeki gelişmelerini zaman gösterecektir fakat büyük bir adım atıldığını söylemek doğru olacaktır. (Misculin, 2020)
Gökçen Hardal tarafından The FEAS Journal için hazırlandı.
KAYNAKÇA
ABC News. (2020). Argentina legalises abortion after green wave protests. Here’s why it could lead to a broader push for women’s rights in Latin America. https://www.abc.net.au/news/2020-12-30/argentina-has-just-legalised-elective-abortions/13021082
Amnesty International. (n.d.). Sexual and Reproductive Rights. https://www.amnesty.org/en/what-we-do/sexual-and-reproductive-rights/?utm_source=google&utm_medium=cpc&gclid=Cj0KCQjwmcWDBhCOARIsALgJ2QdckRlmuVljGrAh8SYz2QhZ_rxCabA7rU9TDV0aKS-PqI_pp_ZW6p8aAmstEALw_wcB
BBC News. (2018). The women protesting in the Argentina abortion debate. https://www.bbc.com/news/world-45110492
BBC News. (2020). Argentina abortion: Senate approves legalisation in historic decision. https://www.bbc.com/news/world-latin-america-55475036
Human Rights Watch. (2005). International Human Rights Law and Abortion in Latin America. https://www.hrw.org/legacy/backgrounder/wrd/wrd0106/index_old2384523.htm
Human Rights Watch. (2020). Argentina: Legalize Abortion. https://www.hrw.org/news/2020/08/31/argentina-legalize-abortion
Kane, G. (2008). Abortion Law Reform in Latin America: Lessons for Advocacy. Gender and Development, 16(2), 361-375. http://www.jstor.org/stable/20461279
Krieger, B. (2021). “A Brief History of Abortion in Argentina”. Monitoring COVID-19 in Latin America and the Caribbean. https://lawlibrariansmonitoringcovid19.com/2021/01/14/a-brief-history-of-abortion-in-argentina/
Misculin, N. (2020). “’We did it, sisters’: Argentina Senate votes to legalize abortion.”. Reuters. https://www.reuters.com/article/us-argentina-abortion-idUSKBN2940LG
