Küba, yıllardır Komünist Parti (Partida Comunista Cubano-PCC) tarafından yönetilmektedir ve ülkede hükümet karşıtı protestoların on yıllardır görülmediği söylenebilir. PCC, hükümet karşıtı hareketlere ciddi cezalar uygulamaktadır. Bu nedenle 11 milyon nüfuslu ada ülkesinde Temmuz 2021’de ortaya çıkan protestoların arkasında ciddi boyutta nedenlerin olduğunu söylemek mümkündür. Pandemi, ekonomik kriz, sosyal medyanın kısıtlanması ve internet erişimi yasağı bu nedenlerin başında gelmektedir. (BBC, 2021)
Miguel Díaz-Canel, 2018’den beri Küba’nın cumhurbaşkanlığını ve iktidardaki Komünist Partisi liderliği görevini sürdürmekte. Fakat 12 Temmuz’dan beri adada sular durulmuyor ve neredeyse tüm vatandaşlar ülkenin durumunu protesto etmek için sokaklarda. Protestolar, ülkenin San Antonio de los Baños şehrinde başladı ve hızla yayıldı. Özgürlük ve diktatörlük karşıtı sloganlar dikkat çekiyor. Baskıcı politikalarla durulmayacak gibi görünen gösteriler son 60 yılda ülkede görülen en büyük protestolar olarak kayda geçmekte. Bu nedenlerden dolayı baskıcı komünist liderliği, ülke vatandaşlarının sosyal medyaya ve internete erişimini engellemekte ve bilgi erişimini kısıtlamakta. (Aljazeera, 2021) Sosyal medyaya erişim özgürlüğünün kısıtlanmasının arkasında yatan en büyük neden, devlet güçlerinin protestoculara karşı sert ve insan haklarına aykırı tutumları. Bunun yanında temmuzun ortalarında başlayan protestolarda 100’den fazla kişi hızlıca gözaltına alındı. İnternete erişim bu noktada, gösterilerin başkent Havana’ya yayılmasıyla gündeme geldi. (AA, 2021)
Halkın göz ardı edilemeyecek ayaklanmasından sonra Başkan Díaz-Canel, halka sırt çeviren açıklamalar yaptı. Fidel Castro’nun kardeşi Raúl Castro’dan görevi devralan başkana göre, protestoları düzenleyenler ABD’nin paralı askerleri. Diaz-Canel’e göre, Amerika’nın asıl amacı iktidarı düşürmek ve yerine ABD’nin çıkarlarına uyacak başka bir hükümet kurmak. (AA, 2021) Başkan aynı zamanda Küba’ya karşı sürmekte olan Amerikan ambargolarından da şikâyet etmekte. Díaz-Canel’e göre komünist iktidar ve destekçileri Amerika’ya karşı çıkabilen devrimciler ve protestocular da bu devrime engel olmaya çalışmakta. Öyle ki Başkan, ‘devrimcilerini’ protestoculara karşı gelmeleri için sokağa çağırdı. (BBC, 2021)
Ada’nın ekonomik krizinin arkasındaki nedenin de Amerikan ambargoları olduğu belirtilse de vatandaşlar artık bu durumun tamamen doğru olmadığının farkında. Halkın karşıt protestolar için argümanları ise iyi yönetilmeyen devlet, uzun yıllardır her yönden sıkıntıda olan insanlar ve hesap verebilirliği olmayan bir devlet sistemi. Tüm bunların yanısıra, Komünist Hükümet’in çoğunlukla bahane olarak gösterdiği Beyaz Saray ambargolarının da ülkenin durumunda payı var. (Sabatini, 2021)
Tüm sebepler göz önüne alındığında halkı protestoya zorlayan nedenleri aşağıdaki başlıklara ayırmak ve detaylıca imcelemek yerinde olacaktır. Özellikle pandemi şartlarında tüm dünya ülkelerinin az ya da çok olumsuz yönde ekonomik, sosyolojik ve siyasi olarak etkilendiği bir gerçektir. Fakat Küba gibi muhalefetin ve halkın bastırıldığı, siyasi plüralizmin engellendiği ve siyasi hakların ve özgürlüklerin kısıtlandığı geri kalmış bir Latin Amerika ülkesinde durum çok daha vahimdir. (Freedom House, 2021)
Koronavirüs ve Etkileri
2020’den beri ülkede salgının etkileri ada ülkesini sarsarak devam etmekte. Hükümet, salgının başından beri ölümleri kontrol aldığını iddia etse de muhalefet tam tersini iddia ediyor. Ancak salgının ülke ekonomisine vurduğu darbe göz ardı edilemeyecek bir gerçek. Devlet, özellikle 2020’de bu durumu kısmi ekonomik liberalleşme ile çözmeye çalıştı. (Freedom House, 2021) Özellikle Trump yönetimi döneminde getirilen ekonomik yaptırımlar, salgının etkileriyle birleşince ülke ekonomisinde %11 küçülme gözlemlendi. Ekonomik sıkıntılar bir yana, yetersiz sağlık gereçleri ve hastane yatak sayısından dolayı yüksek oranda ölüm yaşanırken Başkan Diaz-Canel, çözüm üretmek yerine çoğu ülkenin aynı durumda olduğunu savundu. (BBC, 2021)
Salgının etkilerinden bir diğeri de Küba devletinin politik haklar üzerinde artırdığı baskısı oldu. 2020’nin kasım ayında muhalif sanatçıların oluşturduğu grup olan Movimiento San Isidro (MSI)’nun açlık grevine devlet güçleri son verdi ve ciddi bir soruşturma başlattı. Sanatçı Denis Solís’in tutuklanmasıyla başlayan açlık grevine son verilme nedeni ise koronavirüsün yayılmasının önlenmesi olduğu belirtildi. (Freedom House, 2021)
Halkın salgınla ilgili şikâyet noktalarından biri de aşıya kısıtlı erişim ve yavaş aşılanmaydı. 11 milyonluk nüfusun çok az bir oranının aşılanması iktidarın aşılanmayla ilgili vaatlerini de tersine döndürmüş durumda. Sonuç olarak halkın şikâyet ettiği tüm sağlık sıkıntıları, devlet tarafından yalanlanmakta ve çözüme ulaşmamakta. (Frank & Marsh, 2021)
Ekonomik Kriz
Yukarıda bahsedildiği üzere, pandemiyle beraber ülke ekonomisinin dayandığı bazı unsurlar yok oldu. Pek çok ülkede görüldüğü gibi Küba’da da turizm ile gelen döviz kesildi. Ülke için son yıllarda çok önemli bir gelir kaynağı teşkil eden turizmin durması ada halkına ve ekonomiye vurulan en önemli darbe oldu. Bunun yanında ada halkı, temel gıda maddelerini temin edebilmek için uzun kuyruklara girmek zorunda kaldı. Devlet yönetimli ekonomiden liberalleşmeye aralanan kapıda, bazı küçük çaplı işletmelere esneklik sağlansa da etkili bir çözüm bulunamadı. Turizm bir yana, Küba’nın Venezuela’dan aldığı ekonomik yardım da her iki ülkenin ekonomik olarak kötü durumda olmasından dolayı sekteye uğradı. Tüm bunların yanında ülkede kullanılan iki türden para biriminin, tek bir tür olarak piyasaya sürülmesi kararı ülke ekonomisine enflasyon olarak geri döndü. (AP News, 2021)
Krizden etkilenen halka yardım etmek için maaşlar yükseltilse de enflasyonla beraber tüm fiyatların artması çözüme engel olmakta. İlaç fiyatları, özellikle ülkeye girişte alınan gümrük vergileri nedeniyle çok yüksek ve halkın taleplerinden biri de bu vergilerin kaldırılması. Komünist iktidarın en ciddi yetersizliklerinden biri de halka sosyal servislerin yeterince sağlanmaması. (Sabatini, 2021) 2020 yılından itibaren devlet desteğiyle halkın döviz ile temel ihtiyaçlarını almaları için özel marketler açıldı. Fakat yerel halkın maaşının Küba Pezosu ile ödenmesi ve marketlerin döviz ile çalışması büyük bir çelişkiye yol açtı ve halkı hayal kırıklığına uğrattı. Buğdaya ve dolayısıyla una olan ulaşımın bile kısıtlı kalması nedeniyle ülkede balkabağı gibi başka maddelerden ekmek yapımı bile başladı. İlaç ve tıbbi malzemelere erişimin ise artması gerekirken azalmasıyla insanlarda uyuz gibi diğer bulaşıcı hastalıklar çok fazla arttı. (BBC, 2021)
Temmuz’un 11’inde başlayan protestoların bastırılamamasıyla hükümet bazı adımlar attı. İlaç ve gıda gibi temel ihtiyaç malzemelerinden alınan gümrük vergileri, tamamen olmasa da bir süreliğine kaldırıldı. Eylemlerin alevlenmesiyle Cumhurbaşkanı Diaz-Canel, sorunların derinlemesine incelenmesi gerektiğini belirten açıklamalarda bulundu. Uzlaşmacı tavrı ile dikkat çeken devlet başkanı, ABD’ye karşı yönelttiği suçlamalarından vazgeçmemekte. (BBC, 2021) Tüm bu ekonomik sıkıntılar ve yetersiz sosyal servisler, halkı çaresiz bırakırken komünist devletin sorumluluk almaktan kaçınması ülkenin durumunu felakete sürüklemekte.
İnternete Erişim Kısıtlaması
Ülkede yıllardır büyük çaplı eylemler yapılmadığından yukarıda bahsedilmişti. Fakat internet teknolojilerinin ve sosyal medyanın günümüzdeki değişimi artık çok büyük düzeyde. Bu nedenle en son 1994 yılında Havana’da düzenlenen eylemlerden sonra tüm halkın bilgiye kolayca erişmesi ve birlik olabilmesi internet ile kolaylaştı. Fakat belirtmek gerekir ki halkın sosyal medyaya erişimi sadece 2018’den itibaren yaygınlaşmaya başladı. Komünist hükümetin baskısı altında ada halkının ve özellikle gençlerinin en büyük ifade ve bilgi alışverişi merkezleri Facebook, Instagram ve Twitter gibi platformlar. Devletten bekledikleri cevapları alamayan halk, çoğunlukla sosyal medya üzerinden toplanma çağrısı yapmakta, kampanyalar düzenlemekte ve hak talebinde bulunmakta. Bu nedenle hükümetin bastırmaya çalıştığı en önemli alanlardan biri sosyal medya. Halkın büyük çoğunluğunun protestoları internetten öğrenmesi ve fotoğraf, video gibi içerikleri paylaşmasıyla mobil veri hizmetleri devlet tarafından kapatıldı. (AP News, 2021) Cumhurbaşkanı Diaz-Canel, sosyal medya kullanımı ve internet ağları üzerinden örgütlenme konusunda ABD’yi suçlamaktan çekinmedi. Gösteriler sırasında devletin tekelinde olan telefon hizmetlerinin halka kapatılması halihazırda öfkeli olan halkın kızgınlığını artırdı. (Frank & Marsh, 2021)
Son Durum
14 Temmuz 2021’de bir vatandaşın eylemler sırasında öldürüldüğü belirtildi. Fakat bunun yanında yüzlerce kişi kayıp ya da devlet güçleri tarafından göz altında tutuluyor. İçişleri Bakanı yaptığı açıklamada pek çok polis görevlisinin de yaralandığının altını çizerken gözaltına alınan siviller hakkında net sayı vermekten çekindi. Uluslararası Af Örgütü sözcüsü de sosyal medyadan yaptığı açıklamayla içlerinde basın görevlilerinin de olduğu 100’ü aşkın kişinin gözaltında olduğunu belirtti. Vatandaşların ve basın çalışanlarının gözaltına alınma nedenleri ise maskesiz yürüyüş yapmak, sivil itaatsizlik ve hakaret gibi suçlar arasında değişiyor. Sonuç olarak son 30 yılda patlak veren ilk protesto olarak görülen bu olaylar komünist hükümetin genel otoriter tavrıyla durdurulmaya çalışıldı. Yüzlerce kayıp ve gözaltı sürecinin sonucunu ise zaman gösterecek. (Kanbir & Sanmartin, 2021)
Gökçen Hardal tarafından The FEAS Journal adına hazırlanmıştır.
Referanslar
AA. (2021). Küba’da hükümet karşıtı protestolara katılan onlarca kişi gözaltına alındı. Retrieved from https://www.aa.com.tr/tr/dunya/kubada-hukumet-karsiti-protestolara-katilan-onlarca-kisi-gozaltina-alindi/2302985
Al Jazeera. (2021). Cuba: Protesters move from social media to the streets. Retrieved from https://www.aljazeera.com/program/the-listening-post/2021/7/17/cuba-protesters-move-from-social-media-to-the-streets
Al Jazeera. (2021). Cuba restricts access to social media apps to curb protests. Retrieved from https://www.aljazeera.com/economy/2021/7/14/cuba-restricts-access-to-social-media-apps-to-curb-protests
AP NEWS. (2021). EXPLAINER: Causes of the protests in Cuba. Retrieved from https://apnews.com/article/joe-biden-europe-business-health-cuba-53b679e5500247f8bf6195b692015605
BBC News. (2021). Küba’da nadir görülen protestolara yol açan üç ana sorun. Retrieved from https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-57808580
BBC News. (2021). Küba’da yaklaşık son 30 yılın en büyük hükümet karşıtı gösterilerinde değişim çağrısı. Retrieved from https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-57804819
Frank, M. & Marsh, S. (2021). Cuba sees biggest protests for decades as pandemic adds to woes. Reuters. https://www.reuters.com/world/americas/street-protests-break-out-cuba-2021-07-11/
Freedom House. (2021). Cuba. https://freedomhouse.org/country/cuba/freedom-world/2020
Kanbir, B. & Sanmartin, R. (2021). Küba’da devam eden protesto gösterilerinde bir kişi öldü, yüzlerce kişi kayıp. Euronews. https://tr.euronews.com/2021/07/14/kuba-da-devam-eden-protesto-gosterilerinde-bir-kisi-oldu-yuzlerce-kisi-kay-p
Sabatini, C. (2021). US embargo blocks constructive policy approach to Cuba. Chatham House – International Affairs Think Tank. https://www.chathamhouse.org/2021/07/us-embargo-blocks-constructive-policy-approach-cuba?gclid=CjwKCAjwxo6IBhBKEiwAXSYBs KiDJ9jKcKTShwxGlQfOjJnTIUjzTzGgQnW_O6k-G4cJf4AwC_G9xoC0M8QAvD_BwE
