12 Mart 2021 tarihinde ABD (Amerika Birleşik Devletleri) Başkanı Joe Biden, Hindistan Başbakanı Narendra Modi, Avustralya Başbakanı Scott Morrison ve Japonya Başbakanı Suga Yoshihide ile online olarak bir araya geldi (Baykan, 2021). Gerçekleştirilen bu toplantı aslında bu ülkeler tarafından ortaya konmuş gayri resmi bir birlik olan QUAD’ın (Quadrilateral Security Dialogue) ilk devlet liderleri düzeyindeki toplantısı idi (The White House, 2021).
Zirvede birçok farklı konu görüşüldü. Dünya gündeminin en önemli unsuru durumunda olan Covid-19 pandemisi de özellikle aşı üretimi ve dağıtımının hızlandırılması konusunda ele alınarak ülkelerin iş birliği yapmaları gerekliliği ortaya kondu (The White House, 2021). Zirvede kendisine yer bulan bazı diğer konular ise; Doğu ve Güney Çin Denizi’nde ki mücadeleler, Kuzey Kore’nin nükleerden arındırılması ve Myanmar’da darbe sonrası yaşanan gelişmeler oldu (The White House, 2021). QUAD ülkeleri, tartışılan ve görüşülen bu konularda kendi imkanları çerçevesinde iş birliği konusunda mutabakat sağladılar.
Tüm bu konular dışında gerçekleştirilen zirvede aslında en dikkat çeken “Özgür ve Açık Hint-Pasifik” ifadesi oldu. Bu ifade her ne kadar daha önce ABD başta olmak üzere diğer QUAD ülkeleri tarafından kullanılsa da; Beyaz Saray’ın internet sitesinde yayınlanan toplantı bildirisinde: “Özgür, açık, kapsayıcı, sağlıklı, demokratik değerlere bağlı ve baskı ile kısıtlanmamış bir bölge için çabalıyoruz.” (The White House, 2021) ve “Birlikte güvenlik ve refahı geliştirmek ve hem Hint-Pasifik’te hem de ötesinde tehditlere karşı koymak için uluslararası hukuka dayanan özgür, açık kurallara dayalı bir düzeni teşvik etmeyi taahhüt ediyoruz.” (The White House, 2021) şeklindeki ifadeler özellikle ABD tarafından Çin’i hedef gösterir niteliktedir.
1.QUAD NEDİR?
QUAD (Quadrilateral Security Dialogue) yani Dörtlü Güvenlik Diyaloğu ilk olarak 2007 yılında dönemin Japonya Başbakanı Shinzo Abe’nin daveti ile birlikte ASEAN Asya-Pasifik Forumu sırasında ülkelerin bir araya gelmesiyle oluşturuldu (Marlow, 2021). Gayri resmi bir forum niteliği taşıyan bu görüşmelerde Japonya Başbakanı Shinzo Abe, ABD Başkan Yardımcısı Dick Cheney, Hindistan Başbakanı Manmohan Singh ve Avustralya Başbakanı John Howard bir araya geldiler (Drishti, 2019). Dörtlü’nün gündemi elbette ki Çin’in bölgede gittikçe artan etkinliğiydi. QUAD, Çin’in bölgede artan ekonomik ve kısmen de askeri etkinliğine bir cevap olarak görüldü. Ancak 2007’deki bu görüşmelerin ardından Avustralya’nın Çin baskısından çekinmesi sebebiyle QUAD, 2017 yılına kadar askıda kaldı.
Her ne kadar 2012 yılında Shinzo Abe QUAD ülkelerine “Demokratik Güvenlik Elması (Democratic Security Diamond)” hatırlatması ile özellikle denizlerde birlik çağrısında bulunsa da (Drishti, 2019), hem Avustralya’nın Çin’den çekinmesi hem de Hindistan’ın ABD-Çin rekabetindeki ikilemleri bu birleşme çağrısının cevapsız bırakılmasına sebep oldu.
Tüm bu gelişmeler sonucunda 2017 yılında gerçekleştirilen ASEAN Zirvesi ile birlikte QUAD ülkeleri tekrar bir araya gelme fırsatı buldular. Böylece QUAD tekrar etkin bir hale geldi. 2017-2019 yılları arasında QUAD ülkeleri beş kez daha toplandılar (Pulurluoğlu, 2020). Bu süre zarfında gerçekleştirilen görüşmelerde en dikkat çekici sonuç ABD-Hindistan ortaklığı ile daha önceki yıllarda da gerçekleştirilen askeri tatbikatların tekrar gündeme gelmesi oldu. Bengal Körfezi başta olmak üzere bölgenin birçok noktasında gerçekleştirilen bu tatbikatlar -Malabar Askeri Tatbikatları- 2020 yılına kadar ABD-Hindistan ortaklığı ile sürdürülmüş olsa da; 19 Ekim 2020 tarihinde Hindistan Savunma Bakanlığı tarafından yapılan açıklama ile Malabar 2020 tatbikatlarına Avustralya’nın da katılacağı bildirildi (Press Information Bureau Government of India, 2020). Böylelikle 3-6 Kasım 2020 tarihleri arasında Bengal Körfezi’nde gerçekleştirilen Malabar 2020 tatbikatlarına tüm QUAD ülkeleri katılım sağladı (Indian Navy, 2020). Tatbikatlara Avustralya’nın katılımı Çin baskısından çekinmesinin önüne geçildiği ve Çin’in bölgede var olan etkisinin Avustralya’yı bu baskıdan daha fazla rahatsız ettiği izlenimi uyandırdı.
2.ABD’NİN ‘HİNT PASİFİĞİ’
Asya-Pasifik kavramının yerine ikame edilen ‘Hint-Pasifik’ kavramı özellikle ABD tarafından kullanılır. Her ne kadar kavram daha önceleri birçok farklı ülke tarafından kullanılmış olsa da, ABD’nin bölgesel politikaları çerçevesinde kabul gören ‘Hint-Pasifik’ kavramı 2010 yılında dönemin ABD Dışişleri Bakanı Hillary Clinton’ın Foreign Policy dergisinde yayınlanan ‘Amerika’nın Pasifik Yüzyılı’ makalesinde vurgulanarak yer aldı (Bayram & Arafat, 2018). Tabiki ‘Hint-Pasifik’ kavramının Amerikan politik literatüründe yer almasını ve ön plana çıkmasını sağlayan bu makale değil, 2017 yılında dönemin ABD Başkanı Donald Trump tarafından kullanılması oldu (Bayram & Arafat, 2018).
Asya-Pasifik kavramı özellikle ABD Başkanı Donald Trump ile birlikte bölgedeki jeopolitik mücadeleye kurban gitti ve Çin-ABD rekabetinde yeni bir aktörü sahneye çıkardı: Hindistan. ABD “Hint-Pasifik” kavramı ile Çin’i bertaraf ederek özellikle Hindistan’ı etkin bir aktör konumuna koyan bir politikayı ifade eder. Bölgede yaşanan ABD-Çin rekabetinin arasında bölgesel dengeleyici aktör görevi gören Hindistan, bu kavramın etkin kullanımı ile birlikte farklı bir konum kazandı. Özellikle ABD’nin Asya-Pasifik bölgesinde Çin’in liderliğini kabul etmek istememesi ve bölgenin Çin merkezli bir yapıya bürünmesinin önüne geçmek istemesi de Hindistan’ı ön plana çıkardı. Bu sebeple Çin yerine Hindistan’ı merkeze koyan “Hint-Pasifik” kavramı ABD başta olmak üzere QUAD oluşumuna dahil olan Hindistan, Japonya ve Avustralya tarafından da kullanılır.
3.QUAD ABD’NİN “HİNT-PASİFİĞİ”NE NASIL HİZMET EDİYOR?
ABD Başkanı Joe Biden’ın Mart ayında gerçekleşen zirvede “Hint-Pasifik” bölgesine yaptığı vurgu ile ABD’nin bölgede etkin bir konumda kalmak istediği açıkça ortaya konmuş oldu. ABD-Çin rekabetinin bölgede hızla tırmanan ve gün geçtikçe bölge ülkelerini de kapsayan bir yapıya kavuştuğu, bu vesile ile gerçeklik kazandı.
ABD’nin Çin merkezli bir Asya-Pasifik’i kabul etmemesi ve “Hint-Pasifik” kavramsal hale getirilmesiyle sadece Hindistan’ı değil, bölgede farklı güç kapasiteleri ile varlığını sürdüren diğer QUAD ülkelerini de -Japonya ve Avustralya- Çin ile mücadeleye dahil ettiği görülmektedir. Tabiki ABD bununla da kalmayıp zirvede de gündeme getirdiği gibi ASEAN’ın da bölgedeki varlığının artırılması ve bölgesel görünümün ASEAN temelli bir sisteme oturtulmasını (The White House, 2021) isteyerek ASEAN ülkelerini de -Endonezya, Malezya, Tayland, Filipinler, Singapur, Brunei, Vietnam, Laos, Myanmar ve Kamboçya- bu rekabete davet etmiş oldu.
Diğer taraftan QUAD ülkeleri tarafından gerçekleştirilen askeri tatbikatlar da Çin tarafından tehdit olarak görüldü. Çin’in özellikle bölge devletleri ile ekonomi temeline dayandırdığı ilişkileri ve bölgede artan Çin gücü QUAD ülkeleri tarafından askeri tatbikatlar ile karşılık bulmuş oldu. Gerçekleştirilen bu tatbikatlarda QUAD ülkeleri tarafından ortaya konan temel amaç “Özgür ve Açık Hint-Pasifik” iken; bunun gerçekleşmesi için ortaya konan misyon ise Hint-Pasifik bölgesinde deniz alanlarının güvenliğini sağlamak ve artırmak oldu. Ortaya konan bu amaç ve misyon doğrultusunda QUAD Çin ile rekabette kendine yer bulmuş oldu.
4.ÇİN SUSKUN MU?
Hint-Pasifik bölgesinde QUAD ekseninde yaşanan tüm bu gelişmelere karşın Çin her ne kadar sessiz kalmış gibi görünse de bölge içerisinde ve ötesinde Çin tarafından gerçekleştirilen bazı davranışlar bunun tam aksi bir durumu ortaya koyuyor.
Mart ayı başında Çin’in yüksek kamu borcu ve Covid-19 pandemisine rağmen, savunma harcamalarını yüzde 6.8 gibi ciddi bir oranda (bu zamana kadar açıklanan en düşük oran) artıracağını açıklaması (Euronews, 2021), ABD öncülüğünde bölgede yürütülen Malabar tatbikatlarına karşı Çin’in askeri olarak bölgede var olma çabasını ortaya koyan bir cevap niteliği taşıyordu.
QUAD ülkeleri tarafından gerçekleştirilen “Malabar 2020” tatbikatlarının ertesinde 27-30 Aralık 2020 tarihleri arasında Çin, ABD kanadının çok dışında görülen iki ülke olan Rusya ve İran ile birlikte Umman Körfezi’nde “Deniz Emniyet Kemeri” kapsamındaki askeri tatbikatlara dahil oldu (Dursun, 2020). Rusya ve İran ikilisinin yanında Çin’in de bu tatbikatlara dahil olması, ABD’nin QUAD ile birlikte Pasifik bölgesinde Çin’i çevreleme çabalarına karşı bir ittifak oluşumu olarak karşımıza çıkıyor. Çin’in ABD-İran gerginliğini kendi lehine kullanarak Rusya ile olan müttefiklik ilişkisine İran’ı da dahil edişi akıllı bir hamle olarak görülebilir.
Tüm bunların yanında ABD Başkanı Joe Biden ve diğer QUAD ülkeleri arasında gerçekleştirilen online zirve sonrasında karşımıza çıkan bir diğer Çin cevabı ise Çin Dışişleri Bakanı Wang Yi tarafından gerçekleştirilen ve altı farklı ülkeyi kapsayan Ortadoğu ziyaretleri oldu. 24 Mart’ta başlayan ve Suudi Arabistan, İran, Birleşik Arap Emirlikleri (BAE), Umman, Bahreyn ve Türkiye’yi kapsayan bu gezide (Sarı, 2021), Suudi Arabistan ve tabiki İran en dikkat çekici ülkeler oldu. ABD’nin İran ile yaşadığı sorunlar ve özellikle son dönemlerde Suudi Arabistan ile arasındaki gerginliklerin sonrasında Çin tarafından gerçekleştirilen bu hamleler oldukça manidardır. Ayrıca Çin bu ziyaretler sırasında İran ile 25 yıl sürmesi planlanan bir stratejik işbirliği anlaşması imzalayarak (Sarı, 2021) yeni müttefiklik ilişkisini açıkça ortaya koydu.
SONUÇ
Hem ABD-QUAD hem de Çin tarafından gerçekleştirilen bu gelişmelere ve hamlelere baktığımızda, Çin’in QUAD yapılanmasına sessiz kalmadığını görüyoruz. ABD’nin Ortadoğu’daki etkinliğinin zayıflaması, odağının Hint-Pasifik bölgesine kayması ve tabiki küresel bir sorun halini alan Covid-19 pandemisinin varlığı Çin için fırsat yaratmışa benziyor. Çin bir yandan akıllı güç çerçevesinde, gün geçtikçe büyüyen ekonomik kapasitesini bölge ülkelerinde kullanmayı sürdürürken; diğer yandan da bölge-ötesi bir ittifak geliştirerek ve farklı birçok ülke ile işbirlikleri kurarak en büyük projesi olan Kuşak-Yol Projesi’nin de ağını genişletmeye devam ediyor.
ABD-Çin rekabeti her geçen gün yeni aktörleri de kapsayacak şekilde kızışan bir hale gelirken, aynı zamanda kendisine yeni bölgeler ve yeni mücadele alanları da buluyor. Öyle
görünüyor ki önümüzdeki birkaç on yıl boyunca bu rekabet “Soğuk Savaş” tadında sürmeye devam edecek.
KAYNAKÇA
Baykan, D. (2021, Mart 12). ABD Başkanı Biden: Geleceğimiz için özgür ve açık bir Hint-Pasifik bölgesi büyük önem arz ediyor. Anadolu Ajansı. Retrieved 03 26, 2021, from https://www.aa.com.tr/tr/dunya/abd-baskani-biden-gelecegimiz-icin-ozgur-ve-acik-bir-hint-pasifik-bolgesi-buyuk-onem-arz-ediyor/2174299
Bayram, D. Ç., & Arafat, M. (2018, Aralık). Hindistan-Çin-ABD Üçgeninde “Hint-Pasifik” Kavramsallaştırması. ANKASAM Bölgesel Araştırmalar Dergisi, 2(2), 69-102. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/609691
Drishti. (2019, Kasım 09). Quadrilateral Security Dialogue (QUAD). Drishtiias.com. Retrieved 03 28, 2021, from https://www.drishtiias.com/daily-updates/daily-news-editorials/quad-3
Dursun, A. (2020, Aralık 27). İran, Rusya ve Çin’den Umman Denizi’nde ortak askeri tatbikat. Anadolu Ajansı. Retrieved 03 28, 2021, from https://www.aa.com.tr/tr/dunya/iran-rusya-ve-cinden-umman-denizinde-ortak-askeri-tatbikat/1685234
Euronews.com. (2021, Mart 5). Çin, yüksek kamu borcu ve pandemiye rağmen 2021’de savunmaya 210 milyar dolar ayıracak. euronews.com. Retrieved 03 28, 2021, from https://tr.euronews.com/2021/03/05/cin-yuksek-kamu-borcu-ve-pandemiye-ragmen-2021-de-savunmaya-210-milyar-dolar-ay-racak
Indian Navy. (2020, Aralık 8). Phase 2 of Exercise Malabar 2020 in Western Indian Ocean. Indiannavy.nic.in. Retrieved 03 28, 2021, from https://www.indiannavy.nic.in/content/phase-2-exercise-malabar-2020-western-indian-ocean
Marlow, I. (2021, Mart 26). What Is the ‘Quad’ and Should China Fear It? Bloomberg.com. Retrieved 03 28, 2021, from https://www.bloomberg.com/news/articles/2021-03-26/what-is-the-quad-and-should-china-fear-it-quicktake#:~:text=A%20term%20in%20increasingly%20frequent,the%20Pacific%20and%20Indian%20Oceans.
Press Information Bureau Government of India. (2020, Ekim 19). Malabar 2020 Naval Exercise. Ministry of Defence – Malabar 2020 Naval Exercise Press Information. Retrieved 03 28, 2021, from https://pib.gov.in/PressReleasePage.aspx?PRID=1665830
Pulurluoğlu, T. (2020, Ekim 31). Asya’nın NATO’su: QUAD. Stratejik Ortak. Retrieved 03 28, 2021, from https://www.stratejikortak.com/2020/10/asyanin-natosu-quad.html
Sarı, İ. (2021, Nisan 5). ABD-Çin Rekabeti Sertleşirken Wang Yi’nin Ortadoğu Seyahati. ORSAM (Ortadoğu Araştırmaları Merkezi). Retrieved 04 12, 2021, from https://www.orsam.org.tr/tr/abd-cin-rekabeti-sertlesirken-wang-yinin-ortadogu-seyahati/
The White House. (2021, Mart 12). Quad Leaders’ Joint Statement: “The Spirit of the Quad”. The White House Briefing Room. Retrieved 03 26, 2021, from https://www.whitehouse.gov/briefing-room/statements-releases/2021/03/12/quad-leaders-joint-statement-the-spirit-of-the-quad/
